medium

large

thumbnail

small

custom-size

Frambjóðendur á ferð og flugi

Fundur haldinn vegna verkefnisins Gott að eldast

1536x1536

Sólarhylling heldri borgara

2048x2048

Ellefu gild framboð til embættis forseta Íslands

Naumt tap ÍA gegn FH í spjaldaleik

Kúalaug á Reykhólum fær myndarlegan styrk

core/paragraph

Rætt við Eyþór Guðmundsson fornbókasafnara frá Beitistöðum

<a>„</a>Það merkilegasta sem til er í mínu safni er frá Leirarárgörðum og ekki nema 16 síður þó. Það er tilskipun Danakonungs frá árinu 1800, um að leggja niður Alþingi Íslendinga. Sú tilskipun er bara til í tveimur öðrum eintökum, sem eru bæði á Landsbókasafni. Íslendingar monta sig af því að Alþingi hafi starfað samfleytt í þúsund ár, en það er þó alls ekki rétt því það var óvirkt eftir þetta í 45 ár.“

Þetta segir Eyþór Guðmundsson fornbókasafnari frá Beitistöðum í Leirársveit. Eyþór hefur frá því hann komst á fullorðinsár safnað fornbókum með nokkuð mikilvirkum hætti og á nú í sínum fórum hundruð slíkra. Að líkum á hann stærsta safn bóka í einkaeigu, sem prentaðar voru í prentsmiðjunum að Leirárgörðum og á Beitistöðum, sem rétt er að geta að voru þó ein og sama prentsmiðjan þó á mismunandi bæjum hafi verið. Eyþór gerir þó gott betur en að safna fornum bókum því hann gerir einnig við sínar bækur, sjálfmenntaður í faginu. Svo fær er hann orðinn í þeim efnum að sérfróðir, þar á meðal fræðimenn Árnastofnunar, hafa sagt honum að viðgerðirnar séu því sem næst óaðfinnanlegar. Af því er Eyþór vitanlega hreykinn, en vinnuna lítur hann á sem hugsjón. „Mér finnst það vera bæði mitt hlutverk og skylda, vegna þess að þessar bækur eru mikilvægur hluti af sögu Íslands og Íslendinga, að reyna að gera mitt til að varðveita þær.“

Fann 500 ára gömul skinnhandrit

Athygli vakti snemma á síðasta ári þegar greint var frá því að Eyþór hefði við viðgerðir á bók sem honum áskotnaðist fundið búta úr fornu skinnhandriti, sem ekki höfðu komið fyrir sjónir nútímafólks áður. Bútarnir sem um ræðir höfðu verið notaðir til viðgerða á bókinni fyrir margt löngu og þegar Eyþór hóf sjálfur viðgerðir komu þeir í ljós. Bókin sem um ræðir var frumútgáfa af þýsku guðsorðabókinni Evangelia Præfigurata efir guðfræðinginn Reinhard Bake sem Eyþór hafði rekið augun í í búð Bjarna Harðarsonar í Bókakaffinu á Selfossi.&nbsp;

Bútana fór Eyþór með til rannsóknar hjá Árnastofnun, þar sem sérfræðingar komust að því að um væri að ræða uppskriftir upp úr Jónsbók frá 15. öld, og bútarnir því jafnvel eldri en 500 ára.&nbsp;

„Við erum aðeins öðruvísi þessir sveitastrákar“

Eyþór er fæddur og uppalinn, eins og sagt er, á Beitistöðum, þó hann bæti því glottandi við að hann hafi nú raunar fæðst á sjúkrahúsinu á Akranesi. Spurður hvernig standi á því að hann hafi fengið svo mikinn áhuga á fornbókum sem raun ber vitni svarar hann því til að hann hafi nú oft velt því fyrir sér sjálfur en við því sé eiginlega ekki til eitt svar eða kórrétt. „Ég held það megi segja að ég hafi frá því ég var strákur haft mikinn áhuga á öllu sem var sveipað einhverri dulúð, eða var svona með ævintýrablæ. Og mér leið þannig með þetta, með gamlar bækur sem hefðu kannski verið prentaðar í prentsmiðju sem einu sinni var á bænum þar sem ég átti heima. Ég ólst svo auðvitað kannski upp við aðeins öðruvísi aðstæður en jafnaldrar mínir í borginni til að mynda, við erum aðeins öðruvísi þessir sveitastrákar. Ég ólst til að mynda upp í samneyti við eldri kynslóðir og heyrði talað um söguna, fortíðina, í meira mæli en ýmsir aðrir.“

Þaðan, segir Eyþór, kom áhuginn á bókum og fornbókum, en hann segir þó að vissulega hafi hann ekki verið farinn að safna fornbókum sem strákur eða unglingur; hann hafi verið kominn vel á fullorðinsár þegar sú söfnun hófst enda ekki endilega ódýrt sport.&nbsp;

Átti að uppfræða landslýð

Prentsmiðjan sem um ræðir var prentsmiðja Landsuppfræðingarfélagsins en á Beitistöðum var hún til húsa og í rekstri á árabilinu 1815 til 1819. Stofnandi félagsins var Magnús Stephensen konferensráð en það var stofnað árið 1794 til uppfræðslu landslýðs. Sama ár tók félagið prentsmiðjuna í Hrappsey á leigu og árið eftir var hún flutt að Leirárgörðum. Síðar keypti félagið einnig prentsmiðjuna á Hólum og sló þeim tveimur saman. Að Leirarárgörðum var smiðjan svo rekin, og prentaði ekki síst veraldlegar bækur, en einnig síðar guðsorðabækur. Á Beitistaði var prentsmiðjan eins og áður segir flutt árið 1915 en árið 1919 var hún flutt þaðan og út í Viðey, þangað sem Magnús var þá fluttur.&nbsp;

Kunni ekkert í upphafi

Sem fyrr segir er Eyþór sérstakur áhugamaður um bækur prentaðar að Leirárgörðum og á Beitistöðum, en á þó fjölmargar fornbækur aðrar, eins og nærri getur um mann sem nú á um 500 fágætar og gamlar bækur. Það var þó ekki fyrr en fyrir um það bil sex árum sem Eyþór hóf að gera við sínar bækur sjálfur. „Mér fannst smá tilgangslaust að eignast gamla bók, setja hana svo bara upp í hillu og láta hana safna ryki þar. Þannig að mig langaði til að gera eitthvað meira úr áhugamálinu og það má segja að það sé merkilegt hvað þetta hefur undið upp á sig frá því ég keypti mér mína fyrstu bók. Þá vissi ég ekki neitt í minn haus hvað þetta allt varðaði, eins og kannski er með allt þegar maður byrjar á einhverju nýju. Nú er ég farinn að gera við bækurnar og finna í þeim kannski tvö, þrjú eða fjögur hundruð ára gamlar uppskriftir sem hafa verið notaðar til viðgerða á bókunum hér áður. Þær eru þannig skrifaðar að maður þarf að kunna að lesa fornaldar íslensku til að skilja þær og ég er byrjaður að læra það núna. Ég finn alls konar sendibréf með vaxstimplum og innsiglum og allt mögulegt svo nú er ég farinn að safna því líka, skrá og flokka. Það eru helstu sérfræðingar Íslands í miðaldahandritaskrifum farnir að koma til mín til að hjálpa mér að lesa þetta og núna um daginn var að finnast eitthvað sem líklega hefur aldrei fundist áður; ég get nú ekki mikið talað um það að sinni.“

Mun endast út ævina

Þó Eyþór nýti mikið af sínum lausa tíma til að gera við bækur í sinni eigu hefur honum þó ekki unnist tími til að laga þær allar, því fer fjarri segir hann. Enda eru þær um 500 talsins sem fyrr segir, og fer fjölgandi. „Það er alls ekki stór hluti. Það er eiginlega geðþótta ákvörðun sem er tekinn þennan eða hinn daginn hvað ég legg mesta áherslu á að laga þá og þá stundina. Svo er það þannig að sumar bækur á ég bara í brotum, það vantar í þær hluta. Þá kannski bíð ég í einhvern tíma, eitt ár, jafnvel tvö, og svo kannski dettur upp í hendurnar á mér það sem mig vantar upp á. Þá get ég farið af stað með að laga þær bækur. Ég er kannski búinn að gera við svona fjörutíu bækur, svo ég hef úr nægu að moða út ævina held ég bara.“

Spurður hvernig honum endist einbeiting til viðgerðanna, sem eru mikið vanda- og nákvæmnisverk og getur tekið langan tíma hlær Eyþór og svarar: „Ég er nú með ADHD og örugglega á einhverfurófinu, það myndi enginn nenna þessari vinnu nema þannig væri.“

Leyfði Friðriki Ólafssyni að vinna skákina

Eyþór segir að margir hafi sýnt þessari söfnunaráráttu hans og viðgerðum, mikinn áhuga. Fólk sé að falast eftir bókum í hans fórum „...en ég sel þær ekki því ég hef eiginlega engan áhuga á því og ég þarf svo sem ekkert á peningunum að halda sem ég fengi fyrir þær,“ segir hann. Þá séu ýmsir að koma í heimsókn til hans til að skoða og ræða um bækur. Þannig hafi Ásgeir Jónsson Seðlabankastjóri kíkt í kaffi fyrir skemmstu og þeir rætt fornbækur, kannski kærkomin tilbreyting fyrir Ásgeir sem hefur þá getað gleymt stýrivöxtum og peningastefnu um stund. „Friðrik Ólafsson stórmeistari í skák kom hérna um daginn líka. Ég tók eina skák við kallinn en ég leyfði honum nú að vinna,“ segir Eyþór glottandi.&nbsp;

Áhugamál eins og önnur

Eyþór selur því ekki sínar bækur, né heldur er hann í því að gera við fyrir aðra sem neinu nemur. Þó eru dæmi um hið síðarnefnda en Eyþór segist ekki taka greiðslu fyrir. Hann segir að hann hafi yfirleitt unnið vinnur sem gefi ágætar tekjur og líti á bókasöfnunina og viðgerðirnar sem sitt áhugamál. Áhugamál geti verið fjárfrek og söfnun gamalla bóka sé ekki kostnaðarsamari en ýmislegt annað sem fólk taki sér fyrir hendur í frítíma sínum.&nbsp;

Spurður hvort hann sjái mikinn mun á þeim bókum sem hann lagaði fyrst, fyrir þetta um sex árum síðan, og þeim sem hann nú lagar, svarar Eyþór því hikstalaust játandi. „Ég byrjaði þannig fyrst að ég rannsakaði í langan tíma hvernig þetta væri gert, las mér til um það og aflaði mér upplýsinga, horfði á myndbönd á netinu og svona. Ég var ekki að grínast í þér með það áðan að ég er ábyggilega á einhverfurófinu, svo ég tók langan tíma í að stúdera þetta. Ég byrjaði, áður en ég fór að laga bækurnar, með því að taka auðar síður og binda inn í bækur, aftur og aftur, til að átta mig á handbrögðunum og hvernig þetta væri gert. Ég viðurkenni það líka að ég byrjaði nú ekki á merkilegustu bókunum mínum þegar ég byrjaði.“

Hyggst bjóða fólki upp á einkasýningar

Eyþór heldur úti Instagramsíðunni OldIcelandicBooks þar sem hann birtir myndir af bókum sem hann hefur eignast, af viðgerðum og segir frá ýmsu sem áhugamálinu tengist. Segir hann að síðan hafi vakið þó nokkra athygli og meðal annars hafi hann fengið áhrifavalda frá Bandaríkjunum í heimsókn sem hafi stungið upp á að hann færi að bjóða litlum hópum ferðamanna til sín og sýna þeim bækur og handrit. Eyþór segir að hann stefni að því að hrinda þeirri hugmynd í framkvæmd á næstunni.&nbsp;

Safnið til sýnis að Leirá í sumar

Í ágúst komandi verður viðburður á Leirá í tengslum við sögu Magnúsar Stephensen og þar ætlar Eyþór að sýna þær bækur sem hann á í sínum fórum sem komnar eru úr prentsmiðjunum á Leirá og á Beitistöðum. „Það er nánast hægt að fullyrða að safnið mitt sé hið stærsta í einkaeigu af bókum frá Leirá og Beitistöðum. Ef einhver á bækur þaðan sem hann er tilbúinn til að láta þá má endilega hafa samband við mig, ég er óður og uppvægur að auka enn við safnið.“

Fréttaveita Vesturlands

Dulúðin dró Eyþór að gömlum bókum