Rætt við Elínborgu Sturludóttur, dómkirkjuprest og frambjóðanda til embættis biskups Íslands

„Biskupinn á alltaf að vera málsvari þeirra sem höllum fæti standa, tala gegn mismunun og ranglæti í samfélaginu. Hin kristna hugmynd um réttlæti snýst um að allir séu jafnir bæði gagnvart lögum og Guði. En jafnframt er það kristin hugmynd um réttlæti að enginn líði skort í allsnægtasamfélagi og að samfélagið verndi þau sem höllum fæti standa.“

Elínborg Sturludóttir dómkirkjuprestur, sem svo mælir, er Vestlendingum vel kunn enda uppalin í Hólminum, dóttir þeirra Sturlu Böðvarssonar og Hallgerðar Gunnarsdóttur. Elínborg var fyrst vígð sem prestur í Grundarfirði og þjónaði síðan í áratug í Stafholti í Borgarfirði. Nú er hún ein þriggja presta sem í framboði eru til embættis biskups og því gæti sem best farið svo að næsti biskup yfir Íslandi kæmi af Vesturlandinu.

Bitist var um brauðin

Elínborg var sem fyrr segir vígð til Grundarfjarðar fyrst og segir að það hafi gefið sér mikið að hafa sem ungur prestur komið þangað. „Mér var einstaklega vel tekið og vel stutt við mig. Auðvitað spillti það ekki fyrir að vera svona stutt frá heima, það tók bara hálftíma að keyra í Hólminn.“ Hún segir það hafa verið tilviljun að hún vígðist fyrst til Grundarfjarðar, því á þeim tíma, fyrir tveimur áratugum, var alla jafnan bitist um brauðin, eins og sagt er. „Það voru margir sem sóttu um öll laus prestsembætti og það var eins og að vinna í lottóinu að fá embætti. Það var því í raun tilviljun að ég vígðist til Grundarfjarðar, það hefði getað verið hvar sem er á landinu.“

Elínborg segir að það sé henni mjög dýrmætt, bæði yfir höfuð en ekki síst í komandi biskupskjöri, að hafa fengið að þjóna á ólíkum stöðum; í sjávarplássi, í sveit og síðan í Dómkirkjunni í Reykjavík. Fyrir vikið hafi hún innsýn í starf þjóðkirkjunnar á breiðum grunni.

„Það er ólíkt að vera prestur í dreifbýlinu og þéttbýlinu. Prestsþjónustan er í grunninn sú sama, en presturinn í dreifbýlinu hefur víðtækara hlutverki að gegna í sínu samfélagi heldur en prestur í borginni, þótt presturinn í borginni sé kannski með fleiri athafnir yfir árið. Víða á landsbyggðinni hefur kirkjan mjög sterka stöðu og allir í sveitinni og þorpinu vita hver presturinn þeirra er. Í borginni er þessu ekki til að dreifa á sama hátt. Styrkur kirkjunnar liggur í því hve margir eru fúsir til að leggja gjörva hönd á plóg bæði í dreifbýli og þéttbýli, af því að þeim þykir vænt um kirkjuna sína og samfélagið á kirkjulegum vettvangi nærir og byggir upp fólk.“

Sr. Elínborg Sturludóttir var sett í embætti sóknarprests í Stafholtsprestakalli í Borgarfirði 1. september 2008 og þjónaði þar í áratug, allt þar til hún var sett prestur í Dómkirkjunni í Reykjavík. Með henni á þessari mynd eru þáverandi prestar í Borgarfirði; Eðvarð Ingólfsson, Þorbjörn Hlynur Árnason, Flóki Kristinsson, Geir Waage og Brynjólfur Gíslason. Þeir hafa allir látið af prestskap og Brynjólfur er látinn. Ljósm. úr safni Skessuhorns.

Staðan orðin þrengri á landsbyggðinni

Elínborg þekkir því glögglega þá stöðu sem landsbyggðarprestar eiga við að etja. Talið færist einmitt að stöðu kirkjunnar á landsbyggðinni þar sem margar sóknir berjast í bökkum við að viðhalda sínum kirkjum og þá hafa sóknir í sumum tilvikum verið sameinaðar þannig að þær eru orðnar gríðarlega víðfeðmar. Elínborg nefnir að þegar hún var að vígjast til prests hafi á Vestfjörðum verið prestar á Reykhólum, Patreksfirði, Tálknafirði, á Bíldudal, Þingeyri, Ísafirði, Bolungarvík og í Vatnsfirði. Nú sé þeir aðeins eftir á Patreksfirði, Þingeyri og tveir á Ísafirði.

„Í hinum dreifðu byggðum hefur prestum fækkað verulega á umliðnum árum. Embættin hafa verið flutt í burtu þangað sem fleira fólk býr. Þetta er auðvitað viðbúin breyting vegna þarfarinnar eftir prestsþjónustu á stórhöfuðborgarsvæðinu, en fyrir vikið eru sumir prestar orðnir mjög einangraðir frá öðrum kollegum og þjóna mörgum kirkjum í víðfeðmustu prestaköllunum. Það kallar á mikil ferðalög sem er bæði kostnaðarsamt og tímafrekt. Það þarf auðvitað að tryggja að ekki verði of hart gengið fram og ég sé ekki fyrir mér að það sé hægt að sameina mikið meira prestaköll á landsbyggðinni.“

Varðandi stöðu fámennra sókna, sem eru margar hverjar í litlum færum til að viðhalda sínum kirkjum, bendir Elínborg á að í fyrsta lagi hafi ríkið allt frá hruni haldið eftir umtalsverðum fjármunum, ekki bara frá Þjóðkirkjunni heldur frá öllum trúfélögum í landinu. Það verði að leiðrétta. Þá sé líka rétt að benda á að kirkjur í sveitum landsins, og í þéttbýli raunar víða líka, sé margar hverjar friðuð hús sem heyri undir minjavernd. Allt of litlum fjármunum sé varið til minjaverndar og húsafriðunar og það sé ekki boðlegt að varðveisla þessara menningarminja, sem oft eru einmitt helstu eða einu menningarminjarnar í sveitum, sé á ábyrgð fárra sálna í hverri sókn. Ríkisvaldið þurfi þar að stíga fast inn í.

„Litlu sveitakirkjurnar vítt og breitt um landið eru dásamleg guðshús sem okkur þykir vænt um og þær eru að stórum hluta þær menningarminjar sem við eigum í byggingararfi og við sem samfélag þurfum auðvitað að viðhalda þeim. Þar þarf að koma til aukið framlag frá hinu opinbera. Þeir fjármunir sem hægt er að sækja til húsafriðunar eru í raun smápeningar miðað við viðhaldsþörf á friðuðum byggingum í landinu.“

Verið að mergsjúga söfnuðina innan frá

Elínborg nefnir að frá hruni hafi sóknargjöldum ekki verið skilað að fullu til safnaða í landinu, svo sem rétt sé að gera. Hún segir að sér þyki eðlilegt og sjálfsagt, og að hún hafi væntingar um, að hið opinberi rétti þann hlut. „Það er með öllu ótækt að ríkið skili ekki þeim sóknargjöldum sem það innheimtir og þetta hefur valdið því að margar sóknir berjast í bökkum við að greiða brýnustu reikninga. Sumar sóknir geta fyrir vikið ekki haldið úti hefðbundnu safnaðarstarfi. Það er ábyrgðarhluti af hálfu hins opinbera sem ber samkvæmt stjórnarskrá að styðja og vernda þjóðkirkjuna að grafa undan stoðum hennar með því að standa ekki skil á þessum greiðslum. Í mínum huga gæti þetta valdið óafturkræfum skaða að mergsjúga söfnuðina svona innan frá.“

Kvenprestar enn að rekast á glerþök

Sr. Agnes M. Sigurðardóttir er fyrsti kvenbiskupinn sem situr frá kristnitöku á Íslandi. Spurð hvort hún telji það mikilvægt að næsti biskup verði einnig kona segir Elínborg að það sé í það minnsta engin frágangssök. Karlar hafi setið í embættinu frá því á elleftu öld og fram til ársins 2012, og það sé sannarlega rými til þess að kona taki við af konu. Það snúist þó ekki um að kona setjist í stólinn eingöngu því hún er kona, í prestastétt sé mikill fjöldi mjög hæfra prestvígðra kvenna sem séu verulega góðir guðfræðingar og eigi fullt erindi í biskupsstól. Það eigi ekki bara við um hana, né hinn kvenframbjóðandann Guðrúnu Karls Helgudóttur heldur enn fleiri. „Konur í prestastétt hafa hins vegar sannarlega þurft að hafa fyrir sínu, allt fram á þennan dag. Það var þess vegna afskaplega mikilvægt bæði þegar sr. Auður Eir vígðist til prests, fyrst kvenna, og þegar að sr. Agnes var kjörin biskup. Báðar þurftu þær að hafa mikið fyrir sínu en ruddu brautina. Konur í prestastétt hafa sannarlega vera minntar á að jafnréttisbaráttan sé sístæð, það eru glerþök sem við höfum rekið okkur í þar, rétt eins og í öllum geirum samfélagsins.“

Biskup verður að geta sett guðsorð í samhengi við samtímann

Elínborg nefnir að margar konur í prestastétt séu góðir guðfræðingar. Hversu mikilvægt er að biskup íslands sé sérlega vel heima í guðfræðinni? „Það er bara afar mikilvægt, það er afar mikilvægt að biskup sé í færum til að horfa á og skilja sinn samtíma, setja hann í samhengi við kenningarnar og geta talað út í samfélagið með kristnina að leiðarljósi um þau málefni sem eru viðfangsefni hvers tíma.“

Þegar að þessu kemur er eðlilegt að spyrja Elínborgu um hvaða skoðun hún hafi á því þegar fólk, lærðir og leikir, segja í einhverjum tilvikum að gott sé að kirkjan sé íhaldssöm. Það sé ekki hennar hlutverk að ganga of hart fram í samfélagsbreytingum. Á móti eru aðrir sem segja að kirkja eigi að vera frjálslynd og leiðandi í samfélagsbreytingum. Elínborg telur að þetta tvennt geti farið saman, og eigi jafnvel að fara saman. „Við þurfum að standa vörð um þann grunn sem við stöndum á, rauða þráðinn í ritningunum. Á móti kemur að kirkjan á einmitt að vera frjálslynd og leiðandi í málefnum sem snúa að samfélaginu eins og það birtist hverju sinni. Þess vegna skiptir svo miklu máli að biskup standi traustum fótum í guðfræðinni, að hann geti túlkað hana í samhengi við samtímann.“

Sumt í Biblíunni gamaldags karlrembuþvaður

Spurð hvort hún telji að kirkjan sæti ósanngjarni gagnrýni frá andstæðingum sínum, sem dragi upp suma ljótustu kaflana í Biblíunni og haldi þeim á lofti, segir Elínborg: „Í fyrsta lagi ætla ég að segja að sem betur fer er trúfrelsi í landinu, og fólk getur valið sér hvaða trúarbrögð það vill ástunda, nú eða hvort það vill vera trúlaust. Það er heilbrigt og gagnlegt fyrir kirkjuna að hún sé gagnrýnd með málefnalegum hætti, og að það séu skoðanaskipti og samtal í gangi. Hins vegar líður mér stundum eins og gagnrýnendur kirkjunnar haldi að prestar séu allir einhverjir bókstafstrúarmenn, sem við erum auðvitað ekki. Grunnurinn að kristninni er til staðar í ritningunum og það er í þeim rauður þráður boðskaps sem við byggjum á, boðskaps kærleikans. Svo eru auðvitað í Biblíunni vondir kaflar, vondur boðskapur, en á það ber þá að líta að það er endurómur þess samfélags sem þá var. Páll postuli sagði að konur skyldu þegja á fundum, en það er auðvitað bara gamaldags karlrembuþvaður sem hefur enga merkingu í dag. Sjálf trúi ég ekki á sköpunarsöguna eins og vísindi, sem dæmi. Með henni er verið að segja okkur sögu, flytja okkur boðskap, en hún er ekki náttúruvísindi.“

Ekki enn gróið um heilt

Kirkjunni hefur þó verið legið á hálsi fyrir að hafa einmitt ekki alltaf verið frjálslynd, víðsýn eða framsækin, heldur einmitt íhaldssöm. Þannig var það einmitt til að mynda varðandi málefni hinsegin fólks. Elínborg segir að ekki megi samt gleyma því að stór hluti presta hafi stutt dyggilega við baráttu hinsegin fólks á sínum tíma og fagnað því innilega þegar þeim var heimilt að gefa saman samkynja pör að lögum. „Málefni samkynhneigðra hafa verið til umræðu á kirkjulegum vettvangi í áratugi og á níunda áratug síðustu aldar var samþykkt ályktun um stuðning við réttindabaráttu samkynhneigðra á prestastefnu. Meginþorri prestastéttar studdi baráttu samkynhneigðra og lög um ein hjúskaparlög. Að nokkru leyti var kynslóðamunur í afstöðu stéttarinnar. Tíminn hefur sem betur fer unnið með þessu máli innan kirkjunnar eins og annars staðar í samfélaginu og nú ríkir um þessi mál friður. Ég þekki ekki neinn prest sem ekki myndi fagna því ef til þeirra yrði leitað af hinsegin fólki og hann beðinn um að gefa það saman. Það er nú samt svo merkilegt að síðan ég vígðist til prests hef ég aðeins einu sinni gefið saman samkynhneigt par.“

Spurð hvort hún telji að það geta verið vegna viðvarandi vantrúar hinsegin fólks á kirkjunni, að það sé alls ekki gróið um heilt í þeim samskiptum, segir Elínborg að það geti alveg verið ástæðan. Hún telji sjálf að það sé einmitt ekki gróið um heilt, kirkjunni hafi enn ekki verið fyrirgefið. „Ég held að hin sársaukafullu átök sem urðu innan kirkjunnar um málefni hinsegin fólks, þá einkum átökin um hjónavígslu samkynhneigðra, hafi verið birtingarmynd á ólíkum sjónarmiðum sem voru í samfélaginu á þessum tíma. Fjöldi hinsegin fólks gekk úr kirkjunni á sínum tíma, og fjölskyldur þeirra, og ég held að það séu enn mikil sárindi, sár sem ekki hefur tekist að græða. Það er bara eðlilegt, fólk verður bara að finna það hjá sér að fyrirgefa. Ég vona þó að þau sár sem opnuðust snemma á þessari öld séu smám saman að gróa.“

Spurð hvort hún telji það mikilsvert, og hlutverk kirkjunnar, að taka sér stað með hverjum þeim sem undirokaður er, sem er jaðarsettur, svarar Elínborg því afdráttarlaust játandi. „Það er frumskylda okkar presta, það er grunnurinn að kristninni, að taka sér stöðu með lítilmagnanum, í hvaða stöðu sem fólk er.“

Hér er Elínborg ásamt eiginmanni sínum Jóni Ásgeiri Sigurvinssyni og börnum þeirra, Hallgerði Kolbrúnu, Kolbeini Högna og Sturlu. Myndin var tekin þegar Elínborg og fjölskylda kvöddu söfnuðinn í Grundarfirði skömmu áður en haldið var í Stafholt. Ljósm. úr safni Skessuhorns.

„Grunnskylda kirkjunnar að taka stöðu með lítilmagnanum“

Rætt við Elínborgu Sturludóttur, dómkirkjuprest og frambjóðanda til embættis biskups Íslands

Rætt við Elínborgu Sturludóttur, dómkirkjuprest og frambjóðanda til embættis biskups Íslands