„Í raun er verið að sóa fjármunum hins opinbera sem væru betur nýttir annars staðar“

Í kröfu fjármála- og efnahagsráðherra í eyjar og sker úti fyrir strandlengjunni, fyrir hönd íslenska ríkisins, sem byggir á greinargerð óbyggðanefndar er meðal annars gerð krafa um að Súgandisey, Landey og aðrar eyjur Sveitarfélagsins Stykkishólms falli í skaut ríkissjóðs. Blaðamaður Skessuhorns ræddi við Jakob Björgvin S Jakobsson bæjarstjóra í Stykkishólmi í síðustu viku og leitaði viðbragða hans um hver áhrif þessarar kröfugerðar verða. Þess ber að geta að í gær kynnti Þórdís Kolbrún R Gylfadóttir fjármálaráðherra í aðsendri grein á Vísi, að hún hafi farið þess á leit við óbyggðanefnd að hún endurskoði afstöðu sína í þjóðlendumálinu sem snertir eyjar og sker, sem verið hefur til umfjöllunar undanfarna viku. Málið er því í ákveðinni biðstöðu. Engu að síður er búið að kasta bolta sem enginn veit hvar eða hvenær lendir. Hagsmunaaðilar í landinu sem skráðir eru eigendur eyja og skerja skipta hundruðum. Þrátt fyrir að ráðherra hafi kynnt í byrjun vikunnar að dregið verði í land að einhverju leyti, er búið að skapa gríðarlega óvissu. Flestar eyjar og sker hér á landi eru á Breiðafirði og því ræddi Skessuhorn við bæjarstjóra Stykkishólms.

Breiðarfjarðareyjar hafa lengi verið taldar óteljandi. Þó segja sumir að hér séu um 3.100 eyjar og sker. Ríkið vill nú slá eignarhaldi sínu á þær allar, utan 26. Á myndinni er Særún að sigla frá hæstu eyju þeirra allra, Dímonarklökkum. Ljósm. Sæferðir.

Önnur sjónarmið hjá sjálfu ríkinu

Jakob Björgvin segir að hvað varðar hagsmuni sveitarfélagsins þá séu lögmenn ríkisins, fyrir hönd fjármála- og efnahagsráðherra, m.a. að gera kröfu um þær eyjur sem sveitarfélagið hefur átt frá 1907 á grunni þinglýsts kaupsamnings. „Mér finnst afar sérstakt að nú sé sveitarfélagið í þeirri stöðu að þurfa að rökstyðja eignarrétt sinn á þessum eyjum gagnvart ríkinu, en við erum m.a. að tala um að ríkið vilji skilgreina Súgandisey, þennan formfagra stuðlabergshamar, sem er ein af náttúruperlum Breiðafjarðar og var tengd farsællega við land fyrir rúmum 30 árum, sem þjóðlendu. Þá er einnig gerð krafa um Landey og aðrar eyjur í þinglýstri eigu sveitarfélagsins verði eign ríkisins, þ.e. þjóðlendur. Mér finnst í raun afar sérstakt, að íslenska ríkið, sem er með þetta íslenska kerfi hjá sýslumanni; þinglýsingu, sem felur í sér opinbera skráningu réttinda á eignum, sem allir í raun byggja eignarétt sinn á, þá virðast vera önnur sjónarmið sem ráða ferðinni þegar það snýr að íslenska ríkinu,“ segir Jakob.

Algjört samráðsleysi

Jakob segir að mikilvægu viðbótarþrepi hafi verið sleppt í málsmeðferðinni. „Það sem er sérstaklega ámælisvert að mínu mati við kröfugerð ríkisins, er að það var ekkert samráð haft við sveitarfélagið eða aðra hagaðila við vinnslu þessarar kröfu ríkisins. Það hefði strax getað sparað lögmönnum ríkisins töluverða vinnu og yfirlegu, ef slíkt samráð hefði verið viðhaft strax. Til dæmis með því að veita sveitarfélaginu færi á, áður en kröfum var formlega lýst, eins og nú hefur verið gert, að koma réttindum sínum á framfæri á grunni sérstakrar áskorunar eins og lagabreyting frá 2020 gerði ráð fyrir.“

Slepptu mikilvægu viðbótarskrefi

Bæjarstjórinn segir einnig að með breytingu á lögum um þjóðlendur og ákvörðun marka eignarlanda, þjóðlendna og afrétta, hafi á sínum tíma verið heimilað að bæta viðbótarþrepi við málsmeðferð Óbyggðanefndar í tengslum við landsvæði utan strandlengju meginlandsins. Fól það viðbótarþrep í sér að þeir sem telja sig eiga eignarréttindi verði í fyrstu gefið færi á að lýsa réttindum sínum við upphaf málsmeðferðar, án þess þó að því fylgi nokkur vanlýsingaráhrif þótt þeir láti það ógert, þ.e. það komi ekki í veg fyrir að þeir geti lýst kröfum síðar.

„Ríkið hefði þá getað, áður en kröfum um þjóðlendur er lýst, eins og það hefur nú gert, tekið afstöðu til erinda hugsanlegra rétthafa og þeirra heimilda sem þau styðjast við, og eftir atvikum látið ógert að lýsa kröfum um þjóðlendur á svæðum sem ella kynnu að sæta slíkum kröfum og í framhaldinu viðamikilli og tímafrekri málsmeðferð af hálfu óbyggðanefndar. Þessu viðbótarskrefi var sem sagt ekki fylgt í þessu máli og hafði það til að mynda gert það að verkum að sveitarfélagið hefði einfaldlega getað bent á sinn þinglýsta eignarrétt frá árinu 1907 og verið undanskilið formlegu máli hjá óbyggðanefnd, enda var markmiðið með þessu viðbótarþrepi á sínum tíma að fækka tilfellum þar sem liggja fyrir skýr eignarréttindi þannig að þeir þurfi ekki að gerast aðilar að málum fyrir óbyggðanefnd. Óbyggðanefnd taldi hins vegar, þvert á tillögu fjármála- og efnahagsráðherra á sínum tíma, að sleppa ætti þessu viðbótarskrefi. Ég er einfaldlega ekki sammála þeirri afstöðu nefndarinnar og er sammála mati ráðherrans hvað þetta varðar, en ef það skref hefði verið tekið hefði verið enn auðveldara að gagnrýna þessa dæmalausu kröfu sem liggur núna fyrir.“

Meðalhóf skortir

„Ég hef kannski einhvern skilning á því að lögmenn ríkisins geri ítrustu kröfur, en það er lítill bragur á því að ganga fram með þessum hætti gagnvart eyjabændum og öðrum landeigendum sem hagsmuna hafa að gæta á svæðinu. Hér hefði mátt gefa lögmönnum ríkisins skilaboð um að ganga fram á grundvelli meðalhófs, sem og óbyggðanefnd, og taka mið af aðstæðum á svæðinu. Það liggja einfaldlega fyrir þinglýstar eignarheimildir hjá sýslumanni sem hefði verið hægt að byggja á og afmarka sig við. Það er t.d. ekki ágreiningur um landamörk á eyjum, þau landamörk afmarkast einfaldlega við Norður-Atlantshafið sem umlykur allar eyjur í Breiðafirði. Það þarf ekki annað en horfa til þess umfangs sem verið er að gera kröfu um, að undanskilja einungis 26 eyjur af þrjú þúsund og eitt hundrað eyjum, til að sjá að þessi nálgun á kröfu ríkisins er ótæk með öllu. Allar hinar rúmlega þrjú þúsund og eitt hundrað eru þá þjóðlendur í eigu ríkisins samkvæmt kröfunni! Það gefur auga leið að þetta er langt frá því að geta talist til einhvers meðalhófs hjá ríkinu að ganga svona fram. Það er ekki hægt að vísa í fyrri málsmeðferðir til þess að réttlæta þessa framgöngu, því það var skýrt viðbótarskref sem hægt hefði verið að taka og þannig taka mið af þinglýstum eignarheimildum í miklu meira mæli,“ segir Jakob.

Fjölskyldur slegnar og menning í hættu

Bæjarstjórinn segir að það sem honum finnst einna mikilvægast að hafa í huga í þessu sambandi sé að það eru fjölmargar fjölskyldur sem eru slegnar yfir þessum fréttum af kröfum ríkisins, sem hefðu ekki þurft að ganga svona langt. „Hér eru meðal annars undir fjölmargar eyjar sem meira að segja eru með híbýlum þar sem fjölskyldur koma saman í breiðfirskri náttúru á sumrin, líkt og þær hafa gert í gegnum aldirnar, en eins og við vitum þá hefur Breiðafjörðurinn verið undirstaða mannlífs á svæðinu í gegnum aldirnar og mun verða það áfram um ókomna tíð – eða já, nema kröfur ríkisins nái fram að ganga,“ segir Jakob.

Hann segir að það sé skýlaus krafa að fallið verði frá fráleitum kröfum ríkisins. „Það er ljóst að forræði á málinu er hjá fjármála- og efnahagsráðherra eða lögmönnum ríkisins fyrir hönd ráðherrans og við verðum einfaldlega að gera kröfu um að hér verði stigið kröftuglega af hálfu ráðherrans inn í málið. Lögmenn ríkisins geta einfaldlega fallið frá þeim kröfum sem öllum eru augljósar, t.d. kröfum sem byggja á vel skilgreindum og þinglýstum eignarheimildum, og afmarki sig við markmið laganna, þ.e. að greiða úr óvissu um eignarrétt á landi. Áfram væri svo hugsanlega hægt að láta reyna á þau gráu svæði sem ríkið telur að séu til staðar, en undanskilja í þessu ferli hið augljósa. Það myndi gefa þessum fjölskyldum sem hér eiga eignir á firðinum og öðrum landeigendum hugarró. Það gengur ekki að ganga svona fram með málsmeðferð sem stríðir gegn öllu meðalhófi,“ segir Jakob Björgvin.

Sóun á almannafé

Jakob segir að lokum brýnt að ríkið haldi ekki vitleysunni áfram með tilheyrandi kostnaði. „Að mínu mati felst í þessu ferli öllu, eins og það er núna, einungis óþarfa kostnaður fyrir ríkissjóð. Það færi því vel á því að ríkið myndi einfaldlega stoppa þessu vitleysu og ekki vera að halda henni áfram með tilheyrandi kostnaði. Það er ekkert betra að halda vitleysunni áfram. Það er a.m.k. ekkert sem réttlætir það að halda þessum kröfum óbreyttum til streitu með tilheyrandi óþarfa áhyggjum og hugarangri fjölmargra Breiðfirðinga og annarra hagaaðila í landinu. Í raun er verið að sóa fjármunum hins opinbera sem væru betur nýttir annars staðar, sérstaklega nú um stundir,“ segir Jakob Björgvin S Jakobsson að endingu.

Bæjarstjóri telur framgöngu ríkisins óásættanlega

„Í raun er verið að sóa fjármunum hins opinbera sem væru betur nýttir annars staðar“

„Í raun er verið að sóa fjármunum hins opinbera sem væru betur nýttir annars staðar“