Viðtal við rafvirkjann og skákáhugamanninn Jón Trausta heitinn Markússon í Búðardal

Viðtal í Skessuhorni frá árinu 2013

Stundum virðast forlögin og hendingar ráða því hvar fólk setur sig niður til framtíðar búsetu. Þannig virðist það hafa verið með Jón Trausta Markússon rafvirkja í Búðardal. Jón ætlaði ekki að fara í rafvirkjun en atvikin höguðu því þannig að hann valdi þá námsgrein frekar en aðra sem var í sigtinu. Frá þeim tíma hefur Jón nánast unnið eingöngu að rafvirkjun á sínu heimasvæði. Jón Trausti hefur starfað af áhuga að sinni iðn alla tíð og á að auki nokkur áhugamál, eða „dellur“ eins og hann kallar. Meðal annars er hann forfallinn skákáhugamaður. Sérstaklega eru í uppáhaldi hjá honum undrabörnin í skákinni. Hann dýrkaði Fischer og fór í júlí 2008 til að votta honum virðingu í Laugardælakirkjugarði í Flóa þar sem skákmeistarinn fékk hinstu hvílu. Sem lítið dæmi um það þegar dellan yfirtekur tímaskynið var daginn sem norska undrabarnið Magnus Carlsen háði úrslitaskákina við þá ríkjandi heimsmeistara, Anand og hafði hann undir. Þá hafði Jón ætlað í níræðisafmæli til Reykjavíkur en komst ekki af stað fyrr en seint og um síðir þrátt fyrir ítrekaðar ábendingar betri helmingsins um að tíminn stæði ekki í stað. „Ég festist gjörsamlega yfir skákinni og upplifði nú í annað sinn 13. skák Fischers og Spasskys. Mér var ekki rótt undir lok skákarinnar þegar ég taldi Carlsen horfa framhjá þráskákarmöguleika sem hefði tryggt honum hálfa vinninginn sem honum dugði. En hann vildi greinilega meira og náði jafnteflinu sem hann þurfti,” segir Jón.

Var heimavið til tvítugs

Jón Trausti fæddist 21. apríl 1942 á Hafrafelli í Reykhólasveit. Foreldrar hans voru Markús G. Guðmundsson sonur hjónanna á Hafrafelli, Guðrúnar og Guðmundar, og Bjarnveig Þorgerður Sveinsdóttir frá Hofsstöðum í Reykhólasveit. Þau áttu auk Jóns Trausta, Viðar Auðunn vélgæslumann í Sandgerði sem er þremur árum yngri. „Ég var heimavið til tvítugs. Barnaskólanámið var í Reykhólaskóla hjá Jens Guðmundssyni sem var þar kennari og skólastjóri. Starfræktur var líka á Reykhólum unglingaskóli sem þeir beittu sér fyrir sr. Þórarinn Þór, Sveinn Guðmundsson bóndi á Miðhúsum og Sigurður Elíasson tilraunastjóri RALA á Reykhólum, höfundur texta við Litlu fluguna hans Fúsa.“

Jón Trausti segist hafa stundað ýmsa vinnu á heimaslóðum fram til tvítugs, svo sem í tilraunastöðinni á Reykhólum t.d. að sinna hlunnindanytjum með Sigurði Ólafssyni og síðar Halldóri Kristjánssyni. „Vorið 1958 tók ég ásamt Leif Amo Larsen, dönskum sérfræðingi í útungun hænsnfugla, þátt í mesta æðarfugladrápi sem fram hefur farið við Breiðafjörð. En þá var gerð tilraun með útungun og eldi æðarfugls. Útungunin tókst vel en eldið síður og urðu mikil afföll af ungviðinu. Skapaði þetta mikla vinnu hjá rannsóknaraðilum að finna út hvað hefði farið úrskeiðis. Svo vann ég í nokkurn tíma sem handlangari hjá trésmiðum en á þessum árum var talsvert byggt á svæðinu, einkum á Reykhólum. Síðan fór ég í Iðnskólann. Tók þrjá fyrstu veturna í Reykjavík en í fjórða bekk var ég á Patreksfirði. Þangað var þá séra Þórarinn Þór kominn og var skólastjóri Iðnskólans ásamt því að vera prestur og prófastur.“

Tilviljun að rafvirkjunin varð fyrir valinu

Jón Trausti segir að hugurinn hafi stefnt í bifvélavirkjun. „Það var búið að leggja drög að því að ég kæmist á samning í bifvélavirkjun. Föðurbróðir minn starfaði hjá því stóra fyrirtæki, Agli Vilhjálmssyni – „allt á sama stað hf.“ Hann var búinn að undirbúa að ég kæmist á samning þannig að leiðin var greið. En þá gerðist það að Stefán Einar Stefánsson rafvirkjameistari í Búðardal bað mig að aðstoða sig í eina til tvær vikur. Það var þá gríðarlega mikið að gera hjá Einari, sem gekk alltaf undir seinna nafni sínu, og hann þurfti að losa um mesta kúfinn. Þessar tvær vikur urðu að rúmum 23 árum og fljótlega bauð hann mér að koma á samning. Mér líkaði vel að vinna í rafmagninu og vildi líka gjarnan halda mér hér á heimaslóðum. Þannig að ég ákvað að læra rafvirkjunina. Það dróst nú samt að ég færi í sveinsprófið. Það gerðist ekki fyrr en vorið 1972 þegar ég var búinn að vinna í rafvirkjuninni í tæp tíu ár. Mér gafst síðan kostur á að fara á löggildingarnámskeið til að fá meistararéttindi. Á þessum tíma var einmitt meistaraskólinn að byrja, þannig að ég var meðal þeirra síðustu sem fengu meistararéttindin upp á gamla mátann, án þess að fara í meistaraskóla.“

Gríðarlegur uppbyggingartími

Á þessum tíma var byrjuð mikil uppbygging í Búðardal. Bygging mjólkurstöðvar og heilmiklar framkvæmdir á vegum Kaupfélagsins, sláturhús, trésmíðaverkstæði, einbýlishús fyrir kaupfélagsstjórann og fleira. „Meistari minn var með allar þessar byggingar og miklu fleiri til. Það var mjög mikið að gera í húsbyggingum þegar kom fram á áttunda áratuginn og fram á þann níunda,“ segir Jón Trausti. Á þessum tíma stækkaði byggðin mikið í Búðardal. Bændur og einstaklingar réðust mikið í húsbyggingar upp úr 1970 og næstu árin. Þar á meðal byggði Jón yfir fjölskyldu sína við Lækjarhvamm 9. Jón er einmitt þessa mánuðina eða misserin að vinna að viðhaldi hússins, meðal annars að skipta um einangrunarefni. Núna er það steinullin sem á að leysa plastið af hólmi í tréeiningunum sem húsið var byggt úr frá Húsamiðjunni á sínum tíma. „Það er nauðsynlegt að gefa sér tíma í þetta núna, þannig að ég hef nóg að gera. En það er svo sem ekki þrifalegt í kringum mann á meðan.“

Var laus við vinnu þegar leið á daginn

Jón Trausti segist snemma hafa fengið áhuga fyrir skákinni. Í barnæsku hafi hann mikið litið upp til Friðriks Ólafssonar og fylgst grannt með öllum mótum þar sem hann var meðal keppenda. „Fischer vakti líka snemma athygli mína. Fimmtán ára gamall gerðist ég áskrifandi að Chess Review þar sem stór mynd af Fischer prýddi forsíðuna. Ég passaði upp á þetta blað eins og sjáaldurs augna minna og geymdi það vel. Ég var síðan mjög spenntur þegar kom að heimsmeistaraeinvíginu sumarið 1972 milli Fischers og Spasskys. Ég fylgdist vel með en var samt lengi vel ekki að spá í að fara til Reykjavíkur og verða vitni að þessum stórviðburði. Föstudaginn 11. ágúst var ég að leggja rafmagn í hús á Reykhólum, þann dag var 13. skákin tefld og greint var vel frá framvindu hennar í hverjum fréttatíma og milli dagskrárliða í útvarpinu. Þetta var gríðarlega spennandi og sviptingamikil skák. Mannfórnir og flókin staða, maraþonviðureign sem endaði með sigri Fischers. Ég var mjög laus við vinnu þegar leið á daginn og sá að nú dygði ekki lengur fyrir mig að fylgjast með einvíginu heiman frá. Ég dreif mig því til Reykjavíkur þarna um helgina og fylgdist með 14. einvígisskákinni í Laugardalshöllinni og líka þeirri fimmtándu. Þær voru báðar tilþrifalitlar, sérstaklega sú fyrri og greinilegt að þreyta var í skákköppunum eftir maraþon viðureignina í 13. umferð.“

Oft teflt hjá nafna frá Giljalandi

Dellurnar eins og Jón Trausti kallar áhugamálin eru að minnsta kosti fjórar. Það er skákin, ljósmyndun, bókasöfnun og gamlir bílar. Aðspurður hvort hann sem bókaáhugamaður hafi þá verið mikill viðskiptavinur þekkts farandbóksala og poppsöngvara, segist Jón Trausti heldur betur hafa verið það. „Hérna í Búðardal tefldi ég við ýmsa, en engan samt eins mikið eins og nágranna minn og vin Jón Jóhannesson frá Giljalandi í Haukadal sem ég kallaði ætíð „Nafna“. Hann og kona hans Þuríður Ólafsdóttir, Þura frá Skarði, bjuggu hérna á efri árum en eru nú bæði látin. Það var alltaf gaman að koma til þeirra og tefla og spjalla en bæði voru þau minnug og höfðu frá mörgu að segja. Aldrei brást kaffið og gómsæta meðlætið hjá Þuru. Einu sinni sem oftar var ég hjá þeim að tefla, þá var bankað og síðan gengið inn. Þar var þá kominn Hebbi, Herbert Guðmundsson, vinur þeirra hjóna. Hann gaf sér tíma til að fylgjast með okkur ljúka skákinni og þá var Þura komin með glóðvolgar pönnukökur og sultu og rjóma á borðið. Kvöldkaffið var nefnilega alltaf klukkan tíu og ekkert múður með það.“

Lifandi tákn um langlífi

Jón Trausti segir að Hebbi hafi verið í heilsuátaki á þessum tíma. „Þegar ég var búinn að setja vænan sultutaum og haug af rjóma á pönnukökuna, ásamt mínum hefðbundna sykurskammti í kaffibollann, þrjár skeiðar, gat hann ekki setið á sér lengur að fordæma þessar neysluvenjur. „Fólk sem leyfir sér að borða svona óhollustu verður nú ekki gamalt,“ sagði hann og beindi orðum sínum til mín. Í þann mund var nafni minn búinn að setja sama skammt og ég á pönnukökuna og toppaði það með að strá vænu sykurlagi yfir. Þá benti ég Hebba á að nafni minn væri lifandi sönnun þess að langlífi fylgdi slíkri neyslu, enda langt síðan ég kom mér upp þeirri hollustukenningu að allt sem þykir gott er hollt. Það var hent gaman að þessu og ég held að Hebbi hafi skemmt sér manna best, enda keyptum við áreiðanlega nokkrar bækur af honum í þessari söluferð hans. Það var oft teflt í heimahúsum í þá daga. Langar mig í því sambandi að nefna að mikið var teflt þegar föðurbróðir konu minnar, Haukur Sveinsson og kona hans Hulda Guðjónsdóttir voru hjá okkur í sínum árlegum heimsóknum. Hann var og er forfallinn skákmaður. Þá var yfirleitt skroppið til nafna míns og Þuru og teknar nokkrar skákir eða að þau komu til okkar. Ekki má gleyma félagsmálatröllinu honum Gísla Gunnlaugssyni sem var allt í öllu sem viðkom skák hér í Dölum.“

Alltaf unnið hjá öðrum

Jón Trausti segist aldrei hafa notað meistararéttindin sín í rafvirkjuninni í sjálfstæðan rekstur, hann hafi alltaf unnið hjá öðrum. „Ég hef alltaf litið á það sem kost að vera að mestu laus við kvabb utan vinnutímans, þótt vissulega hafi oft verið haft samband við mig og ég beðinn að taka að mér tiltekin verkefni. Ég held ég geti alveg sagt án þess að það flokkist undir grobb að þeir sem ég haf unnið fyrir hafi verið ánægðir með mín verk. Ég vann hjá Einari meistara mínum til ársins 1985. Þá var farið að draga úr verkefnum hjá fyrirtækjum og einstaklingum, en ástæðan fyrir því að ég flutti mig til Rarik á þeim tíma var að mér bauðst þar starf. Ég kunni líka mjög vel við mig hjá Rarik, en þar vann ég undir stjórn Jónasar Guðmundssonar sem líka nam sína iðn hjá Stefáni Einari Stefánssyni. Við rafvirkjarnir hér í Búðardal höfum reyndar langflestir numið hjá sama meistaranum. Líka Hilmar Óskarsson sem ég hef unnið hjá í einstökum verkum síðasta árið eftir að ég hætti hjá Rarik. Svo sem um daginn meðan hann var að sinna verkefnum í Kenía.“

Börnin dreifst um heiminn

Þau Jón Trausti og kona hans Guðrún Konný Pálmadóttir frá Fossi í Staðarsveit eiga saman þrjár dætur. Elst er Rannveig Margrét sem býr í Danmörku og á tvö börn. Hrönn í miðið, býr í Noregi og á þrjú börn og Kolbrún sú yngsta sem býr í Grindavík á tvö börn. Jón Trausti á tvo syni frá fyrra hjónabandi, sá eldri er Gísli sem er sjö barna faðir og býr í Danmörku og Trausti sem býr í Líma í Perú og á þrjú börn. Guðrún Konný átti fyrir dótturina Lindu Björk Sæmundsdóttur sem býr í Reykjavík og á fjóra syni. „Börnin okkar og barnabörnin eru 21 og dreifð um heiminn. Nú höfum við gömlu hjúin sannfrétt að það styttist í langafa- og langömmuhlutverkin. Var einhver að tala um kanínubú,“ spyr Jón Trausti spaugsamur að endingu.

Var viðþolslaus og fór því suður til að sjá síðustu skákirnar í einvígi aldarinnar