Á laugardögum birtast gömul viðtöl úr smiðju Skessuhorns sem ekki hafa áður birst á vefnum í heild. Viðtal þetta birtist í jólablaði Skessuhorns, 8. tölublaði 2020 sem kom út 19. febrúar. Hér var rætt við Sævar Þór Magnússon sem var þolandi áralangs eineltis en hefur náð sátt í dag.

Hann var kjötiðnaðarmaður að ævistarfi en hefur unnið við fjölmargt á lífsins leið. Lauk þátttöku á vinnumarkaði í árslok 2018 og nýtti það sem kallað er snemmtækan lífeyri. Flutti við starfslok heim í litla gula húsið sitt á Akranesi, minnsta skráða íbúðarhúsið á Vesturlandi, einungis tæpir 25 fermetrar að grunnfleti. Sævar Þór Magnússon hefur búið einn frá því hann flutti úr foreldrahúsum, kom úr stórum systkinahópi. Vegna áhrifa af vægðarlausu einelti sem hann varð fyrir allt frá barnsaldri segist hann aldrei hafa náð eða þorað að mynda félagsleg tengsl og stofnaði því aldrei til fjölskyldu. „Ég einfaldlega kunni það ekki, kunni ekki samskiptin við konur. Því lét ég slíkt einfaldlega vera,“ segir hann. Engu að síður kveðst hann vera mikill barnakarl og nýtur þess að fylgjast með frændsystkinum sínum vaxa úr grasi í leik og starfi. Hann kveðst búinn að vinna sig út úr þeim áhrifum sem eineltið hafði á sig, það hafi gerst eins og kraftaverk á fallegum síðsumarsmorgni þegar hann var 61 árs. „Ég stóð í eldhúsinu heima hjá mér og var að búa mig undir að mæta til vinnu. Þarna í útjaðri Húsavíkur horfði ég yfir miðbæinn. Þá rann upp fyrir mér að ég hafði aldrei verið í miðjunni nokkurs staðar, sífellt á kantinum og utan við eðlileg samskipti. Jafnvel þótt ég hafi tekið virkan þátt í íþróttum, var ég baktalaður um leið og ég sneri mér við. Svo gerðist það bara, á þessum fallega síðsumarsmorgni norður við Skjálfandaflóa, að ég náði sátt við sjálfan mig. Skömmin var ekki mín, hafði aldrei verið. Það rann upp fyrir mér að eineltið var ekki mér að kenna. Ég var vissulega fórnarlambið, en gerendurnir voru þeir sem þurftu og þurfa aðstoðar við,“ segir Sævar Þór. Í dag segist hann gjarnan vilja tala um þetta, slíkt geri ekkert annað en hjálpa. Segir að einelti sé böl sem ekkert samfélag, lítið sem stórt, eigi eða megi sætta sig við. Orðið einelti hafi hins vegar ekki verið til í orðabókinni þegar hann var ungur á sjötta og sjöunda áratugnum. Því var ekkert gert í því þá. Hann kveðst hins vegar gruna að slíkt grasseri enn á vissum stöðum og ekki sé verið að kveða það niður, þótt orðið sé vissulega fyrir löngu komið í orðabókina. Fólk þurfi því kannski að kynna sér hvað það stendur fyrir.

Erfið ár
Sævar Þór byrjar að rifja upp fyrstu árin. Hann ólst upp í nágrenni við Andakílsárvirkjun í Borgarfirði þar sem faðir hans starfaði. „Foreldrar mínir höfðu kynnst í Andakílnum. Pabbi minn hét Magnús Sigurjón Guðmundsson. Hann kom ungur austan af Reyðarfirði til náms í Bændaskólanum á Hvanneyri. Þar kynntist hann mömmu, Sigurbjörgu Oddsdóttur, sem ættuð var vestan af fjörðum. Hún hafði flust ásamt foreldrum sínum frá Álfadal á Ingjaldssandi við Önundarfjörð. Afi var vélstjóri við virkjunina og hafði að mér skilst hrökklast að vestan vegna hegðunar sinnar,“ rifjar Sævar Þór upp. Hann segir að afi sinn hafi gert hluti sem bæði þá og nú eru óforsvaranlegir, en þá var ekki tekið á slíku eins og gert væri í dag. „Hann var pervert, gerði hluti sem ekki eru réttlætanlegir,“ segir Sævar, en kveðst ekki vilja fara nánar út í þá sálma hér og nú. „Enn eru nokkur barna hans á lífi,“ segir hann til nánari útskýringar. En hegðun afans spurðist út og hafði áhrif á fjölskylduna og það viðhorf sem í garð hennar ríkti. „Þegar við flytjum úr Andakílsvirkjun árið 1958 var ég fimm ára og við orðin nokkur systkinin. Ég man það eins og það hefði gerst í gær að þá, aðeins fimm ára gamall, fannst mér að litið hafi verið á mig og fjölskylduna mína eins og þriðja flokks þegna í samfélaginu. Ég er ekki í nokkrum vafa um að hegðun afa míns hafði mótað þá skoðun sem samfélagið gerði sér upp um okkur. Þetta orðspor afa var látið yfir okkur skyldfólk hans ganga; foreldra mína, systkini mömmu og okkur börnin. Eineltið varð hins vegar miklu meira eftir því sem árin liðu og í raun versnaði það eftir að við fluttum á Akranes.“

Framan við litla húsið sitt við Suðurgötu á Akranesi.

Aulinn fékk tíu!
Sævar Þór á sjö alsystkini auk hálfbróður sem nýlega er látinn. „Eineltið fylgdi okkur á Skagann, en við systkinin fórum misjafnlega illa út úr þessu og vorum misgóð að standa þessa ágjöf af okkur. Í mínu tilfelli var einhvern veginn stöðugt reynt að innprenta það í mig að ég væri vitleysingur. Þetta gekk svo langt að ég var farinn að trúa því sjálfur. Því var það sumum jafnöldrum mínum svolítið áfall þegar ég var eitt sinn færður upp um bekk í gagnfræðaskóla. Þegar þangað var komið tók hins vegar ekkert betra við; það tók holskefla á móti manni. Mér er minnisstætt að eitt sinn vorum við látin taka skyndipróf í stærðfræði. Þegar kennarinn kynnti niðurstöðu úr prófinu sagði hann að einn hefði fengið tíu. „Það var einn ykkar sem kom skemmtilega á óvart,“ sagði kennarinn. Þegar hann svo nafngreindi mig, heyrðist undrunar „HA!“ í bekknum, þetta átti ekki að geta átt sér stað. Vitleysingurinn átti ekki að geta fengið fullt hús fyrir próf, en aðrir lægri einkunn. Þetta var að ég held það hræðilegasta sem gat gerst fyrir mig. Að finna hvernig bekkjarfélagarnir voru sannfærðir um að ég væri hreinræktaður asni, þessi tía mín í stærðfræði gæti einfaldlega ekki staðist. En engu að síður: Í kjölfarið komu tveir drengir til mín sem höfðu verið þátttakendur í stríðninni og buðu mér að vera með í árgangakeppni í handbolta. Mér fannst það dálítil uppreist æru. Ákveðin upphefð og lét því til leiðast að vera með. Þetta var leið þessara tveggja stráka til að biðja mig afsökunar þó aldrei hafi þeir gert það berum orðum.“

Sævar segir að þar með hafi þátttaka hans í íþróttum byrjað og náði hann árangri í þeim, keppti í handbolta fyrir Knattspyrnufélag Akraness. „Mér leið vel í íþróttum og fann mína fjöl ef svo má segja. Um svipað leyti ákvað ég einnig að hvorki áfengi né tóbak yrðu mínir lífsförunautar. Var sautján ára þegar ég tók þá ákvörðun og lærði auk þess að vinna gegn matarfíkn sem ég óttaðist. Fannst eins og hún byggði á sömu genunum og gera fólk háð áfengi og tóbaki. Ég hafði átt fyrirmyndir í lífinu sem voru svona víti til að varast,“ segir Sævar.

Fann sig í old boys
Þrátt fyrir að taka virkan þátt í handboltanum fannst Sævari hann þó áfram vera utan gátta í hópnum. „Þótt ég æfði og spilaði með liðinu á unglingsárum var ég þó alltaf á kantinum. Var aldrei einn af hópnum og baktalið hófst um leið og ég sneri mér undan. Það hefur mér oft verið sagt. Þess vegna á ég enga vini frá þessum tíma, einungis kunningja, fólk sem ég heilsa á götu, en lítið meira. Á síðari árum fór ég að æfa og spila handbolta með old boys hópi, B-liði Vals í Reykjavík. Þar var mér tekið sem jafningja og fékk að kynnast þeirri tilfinningu að vera einn af hópnum, fullgildur félagi. Þar ríkti allt annar andblær. Þarna var ég kominn yfir þrítugt og spilaði með öðrum rosknum íþróttamönnum, meðal annarra Hermanni Gunnarssyni. Kynntist hinni blíðu manneskju sem hann hafði að geyma, þrátt fyrir alla sína breyskleika. Mér finnst vænt um að hafa kynnst persónunni Hemma, sem var allt önnur en fígúran sem hann spilaði þegar hann var á sjónvarpsskjánum.“

*Meistaraflokkur ÍA í handknattleik karla veturinn 1979-1980. Sævar í markmannstreyjunni fyrir miðri mynd.*

Eðlileg samskipti fjarri heimahögum
Sævar segist vera í eðli sínu félagslyndur og glaðlyndur er hann vissulega í spjalli við blaðamann, þótt umræðuefnið sé alvöruþrungið. „Vegna þessa endalausa eineltis fékk ég aldrei að umgangast fólk á mínum forsendum. Góð samskipti þurfa nefnilega að virka á báða bóga. Ef ég reyndi að kynnast fólki, kannski á dansleik eða í gleðskap, rakst ég sífellt á veggi. Náði því ekki að mynda vináttu við fólk af hvoru kyninu sem var. Ég stundaði íþróttir, en fékk ekki að vera þátttakandi í þeim félagslega hluta sem því á að fylgja, myndaði því aldrei vinatengsl. Eðlilegum samskiptum við fólk kynntist ég því ekki fyrr en ég var fluttur í burtu. Held að ég geti sagt að það hafi fyrst gerst sumarið 1976 á Húsavík. Var að vinna þar í tvö sumur og var m.a. fenginn ásamt fleirum til að mála appelsínugult hús í bænum, sem heitir Bjarnahús. Þá var fólk sem stoppaði, sneri sér að mér og fór að spjalla á eðlilegum nótum. Þarna fékk ég í fyrsta skipti að kynnast heilbrigðum þorpsbrag, þar sem fólk sýndi mannlega gæsku í samskiptum við ungan mann sunnan af landi. Ég man þetta eins og það hefði gerst í gær.“

Bitur reynsla
Sævar vann við ýmis störf á sínum yngri árum, einkum á Akranesi, en um tíma í Svíþjóð. „Ungur var ég sendur í sveit og var meðal annars í Neðri-Hrepp hjá Einari og Jóhönnu. Mér hefur alltaf líkað sveitalífið vel og hefði örugglega keypt mér jörð og farið að búa hefði ég átt á því tök. Ég hef einnig haldið góðum tengslum við frændfólk mitt á Sigmundarstöðum í Þverárhlíð og reyni að hjálpa til við verkin þar á vorin og haustin þegar ég hef getað komið því við.“

Kjötiðn varð ævistarf Sævars. „Ég lærði þá iðn árin 1981-85 þegar ég starfaði fyrir Sláturfélag Suðurlands sem þá var með rekstur hér á Akranesi. Vann auk þess ýmis tilfallandi störf á Skaganum. Var hjá bátasmiðjunni Knörr, hjá Málningarþjónustunni við útkeyrslu og það var sitthvað fleira sem maður kom nærri. Árið 2003 réði ég mig til starfa við íþróttamiðstöðina á Vesturgötu. Fyrstu vikuna mína í því starfi fann ég að enn var eitthvað í ólagi með samskipti fólks í minn garð, gerði mér bara ekki grein fyrir hvað það var. Þá hafði ég aldrei heyrt minnst á orðið einelti. Þar vann ég engu að síður í þrjú ár en gafst þá upp og fékk mig fluttan í Íþróttahúsið við Jaðarsbakka. Þar tók hins vegar ekkert betra við. Það er yfirmanna að stöðva einelti ef það er í gangi. Það varð einhvers konar hjarðhegðun sem greip um sig á þessum vinnustað og ef ekki er tekið á því þá er það þolandinn sem verður að víkja – og það gerði ég að endingu. Gafst hreinlega upp.“

„Mér hefur alltaf líkað vel í sveitinni og hefði keypt mér bújörð hefði ég átt tök á því.“ Hér er Sævar Þór 15 ára unglingur í réttum í Skorradal. Ljósm. Guðrún Guðmundsdóttir.

Mikið gæfuspor
Sævar keypti litla húsið sitt við Suðurgötu árið 2001 og fór strax að dytta að því og ætlaði sér að eiga þar sitt heimili til æviloka. En eftir að hafa hætt störfum við íþróttamannvirkin hvarf hann til annarra starfa. „Ég fór fyrst að starfa í Borgarnesi, á lokaárum Borgarness kjötvara, og var eftir það um tíma hjá Ístex í Mosfellsbæ en þar voru launin ekki nægjanlega góð til að réttlæta þriggja tíma ferðalag á hverjum degi í strætó til og frá vinnu. Þá réði ég mig til starfa hjá Norðlenska á Húsavík og flutti norður. Þar starfaði ég til ársloka 2018 þegar ég gat hætt störfum vegna aldurs 65 ára og hóf snemmtöku lífeyris eins og það er kallað. Fyrir mig var flutningur á Húsavík árið 2010 mikið gæfuspor á alla lund. Þar er rekið mannlegt fyrirtæki með góðu fólki og þar er einelti ekki liðið. Einu sinni kom einelti upp í minn garð í kveðskap sem fluttur var á árshátíð. Þá leið mér illa, fór heim og var afskaplega dapur það sem eftir lifði helgarinnar. Yfirmenn mínir tóku hins vegar á því máli strax á mánudagsmorgni, kölluðu mig inn til sín og báðu mig afsökunar. Sögðu slíkt ekki í boði á þeirra vinnustað. Í lok þeirrar vinnuviku kom svo gerandinn til mín og bað mig sömuleiðis afsökunar. Það er mannlegt að geta beðist afsökunar á slæmu framferði og þá tekur maður að sjálfsögðu vel í slíka beiðni.“

Allir eiga rétt á að sinna sinni vinnu
Sævar segist hafa náð sátt við sjálfan sig og áhrif eineltisins þegar hann var 61 árs gamall. „Sú sátt átti vissulega sinn aðdraganda. Eftir að hafa hrökklast frá störfum á Akranesi skrifaði ég þáverandi bæjarstjóra bréf. Fannst ég ekki geta sagt skilið við starfið og heimabæ minn án þess að láta vita af því sem ég hafði þurft að upplifa. Árni Múli Jónasson var þá í starfi bæjarstjóra. Í þessu bréfi lýsti ég fyrir honum hvernig framkoman í minn garð hafði verið. Spurði jafnframt hvort hann vildi ekki beita sér fyrir því að reynt yrði að bæta úr þessu ástandi, svona upp á að gera samfélagið mannvænlegra. Árni Múli skrifaði mér til baka og bað mig formlega afsökunar. Ég er honum afar þakklátur fyrir. Sjálfur er ég ekki í vafa um að þessi samskipti okkur urðu til þess að nokkru síðar var sett í starfsmannastefnu bæjarins klausa sem hljóðar einhvern veginn þannig að allir starfsmenn bæjarins eiga rétt á að sinna sinni vinnu.“

*Sævar á leið í frí til útlanda í kringum aldamótin. Ljósm. Karl Jónsson.*

Kraftaverk
Sævar segir að síðar hafi þetta hreinskipta svar þáverandi bæjarstjóra á Akranesi átt eftir að hjálpa sér við að snúa aftur til heimabæjarins. „Ég gat farið að vinna í minni fortíð. Útkoman varð vissulega betri líðan, sáttauppgjör. Nú er ég þannig stemmdur að ég vil tala um fortíðina, þessa bitru reynslu sem ekki nokkur manneskja á að þurfa að upplifa. Þeirri sátt náði ég einn fallegan síðsumarsmorgun árið 2014. Ég var staddur inni í eldhúsi á heimilinu mínu á Húsavík, en það var í útjaðri bæjarins. Þarna stóð ég og horfði yfir bæinn á Húsavík, inn að miðju hans, þar sem hið iðandi mannlíf var. Ég hugsaði með mér; ég fékk aldrei að komast inn að miðjunni, var aldrei þátttakandi í því sem gerðist þar. Það var hins vegar ekki mér að kenna, heldur gerendunum; hópnum, samfélaginu sem lét grímulaust einelti viðgangast. En þarna um morguninn var eins og ég fengi hugljómun. Það áttu sér stað þessi VÁ! áhrif. Það var eins og þungu fargi hefði verið af mér létt. Fargi sem legið hafði eins og mara á sálu minni nær allt mitt líf. Alveg frá því ég fimm ára flyt úr Andakílsárvirkjun og svo áfram öll uppvaxtarárin. Þessi ónotatilfinning bókstaflega hvarf eins og dögg fyrir sólu, þarna seint um sumarið norður við Skjálfandaflóa. Síðar þennan morgun fór ég sáttur í vinnuna og leið eins og mér hafði aldrei liðið áður. Löngu síðar var ég að ræða þessa hugljómun við sálfræðing sem ég þekki og sá hafði enga haldbæra skýringu aðra en þá að þetta hefði einfaldlega verið kraftaverk. Ég er afskaplega þakklátur fyrir að kraftaverk geta þrátt fyrir allt gerst.“

Keikur í dag
Sú sátt sem Sævar Þór náði við sjálfan sig fyrir sex árum síðan, og raunar þetta uppgjör sem hann átti við fortíðina, varð til þess að hann gat vel hugsað sér að flytja glaður heim á Akranes. Það gerði hann fyrir tæpu ári og settist að í litla húsinu sínu sem nefnt er Bakkabúð við Suðurgötu 120. Þetta er minnsta skráða íbúðarhús á Vesturlandi, innan við 25 fermetrar að grunnfleti, á tveimur hæðum. „Hér á Akranesi ætla ég að eiga heima. Hef í raun alltaf viljað það en aðstæður gerðu það að verkum að hér var mér ekki líft. Hér á ég mikið af skyldfólki, nokkur systkini og börn þeirra sem mér þykir afar vænt um. Ég hef gaman að fylgjast með systkinabörnum mínum og börnum þeirra standa sig vel í starfi og leik. Systir mín og hennar fjölskylda eru til dæmis óþreytandi við að byggja upp keiluíþróttina á Akranesi og þá er Davíð Þór Jónsson systursonur minn einn færasti tónlistarmaður landsins. Ég gleðst yfir góðu gengi þeirra. Ég er í rauninni mikill barnakarl,“ segir Sævar.

Aðspurður segist hann aldrei hafa stofnað til sambúðar með konu. Það eigi sínar skýringar. „Ég einfaldlega kunni ekki að umgangast konur og hafði því hvorki þor né burði til að stofna til sambands, jafnvel þótt tækifærin hafi gefist. Auðvitað eru það áhrif frá uppvaxtarárunum og hvernig manni var haldið frá því að mynda eðlileg félagsleg tengsl við jafnaldrana. Í dag sætti ég mig hins vegar miklu betur við stöðuna, enda náði ég þessari sátt við sjálfan mig eins og ég sagði þér frá. Nú veit ég að skömmin var ekki mín og því ætla ég ekki að lifa með henni. Geng því keikur inn í sólarlagið,“ segir Sævar Þór Magnússon að endingu.

Úr safni: „Ætla mér að ganga keikur inn í sólarlagið”