Rætt við Halldór Þorgils Þórðarson frá Breiðabólsstað á Fellsströnd í Dölum.

„Mér var ýtt út í tónlistina,“ segir Halldór Þorgils Þórðarson organisti sem séð hefur um messuspil og kórstjórn í kirkjum Dalabyggðar í ein 66 ár. Halldór kom að stofnun Þorrakórsins á Fellsströnd árið 1963 og hefur stjórnað þeim kór allar götur síðan. Auk þess er hann meðlimur í harmonikufélaginu Nikkólínu sem hefur starfað óslitið síðan 1981. Halldór hóf að kenna við Tónlistarskólann í Búðardal þegar hann var stofnaður árið 1976. Hann tók þar við sem skólastjóri árið 1994 og sinnti þeirri stöðu í 14 ár en hætti með öllu að kenna við skólann árið 2011. Halldór segist þó fyrst og fremst hafa verið bóndi.

Þegar blaðamann Skessuhorns ber að dyrum hjá Halldóri, sem nú býr á Dvalarheimilinu Silfurtúni í Búðardal, tekur á móti honum hæglátur maður með hlýja nærveru og traust yfirbragð. Halldór er ekki sá sem hlær hæst eða talar mest en engum dylst að hann hefur frá mörgu að segja.

Minnist rólegra tíma

Halldór fæddist að Breiðabólsstað á Fellsströnd 5. janúar 1938 hvar hans ætt hefur búið fyrir víst frá árinu 1767. Foreldrar Halldórs voru þau Steinunn Þorgilsdóttir og Þórður Kristjánsson og voru þau orðin heldur fullorðin þegar Halldór fæðist. „Það var dálítið óvenjulegt en mamma varð 46 ára árið sem ég fæddist, og pabbi 48 ára. Ég er langyngstur í mínum systkinahópi. Við vorum sex systkinin, elsta systir mín var fædd árið 1919 en hún dó úr berklum áður en ég fæddist. Bróðir minn sem var næstur mér í aldri var svo 13 árum eldri en ég, fæddur 1925,“ segir Halldór og rifjar upp fyrri tíma.

Hann lýsir æskunni heima á Breiðabólsstað sem þægilegri, hann undi sér vel í sveitinni við hvers kyns störf og ákvað það snemma að hann skyldi taka við búinu af foreldrum sínum þegar tími væri kominn. Hann minnist rólegra tíma en ekki var mannmargt að Breiðabólsstað yfir veturinn, systkini hans sem öll voru mikið eldri voru farin að heiman og í heimili voru því einungis hann, foreldrar hans og afi.

Kristján föðurafi Halldórs var bóndi á Breiðabólsstað en hann lést þegar Halldór var sjö ára gamall. Móðurafi hans, Þorgils Friðriksson var bóndi í Knarrarhöfn í Hvammssveit. Hann var einnig farkennari og sá til að mynda um kennslu í Breiðafjarðareyjum. „Þorgils afi var fæddur 1860 og ég var fimmtán ára þegar hann dó. Hann sagði mér ótalmargar sögur og ég hugsaði ekkert um það þá að skrifa þær niður eða reyna að varðveita þær og hafa þær flestallar liðið mér úr minni. Afi skrifaði einnig heilmikið en það hefur einhvern veginn tapast,“ segir Halldór en rifjar upp vísu eftir afa sinn sem hann samdi þegar hann var á leið inn Hvammsfjörð eftir síðustu kennsluferð sína í Breiðafjarðareyjar.

Þá er úti þettað stríð
þýð með vina hóti
blessuð Dalabyggðin fríð
brosir nú á móti.

Móðir Halldórs var einnig um tíma farkennari í Hvammssveit og kenndi hún Halldóri sem aldrei fór í barnaskóla. Þá komu á Breiðabólsstað börn af bæjunum í kring, frá Valþúfu og Hóli og kenndi Steinunn þeim í stofunni heima. Oft voru um 4-5 börn og segir Halldór þetta hafa verið hinn ágætasta skóla.

Halldór er hér á hestinum Þyt sem reyndist honum einstaklega vel.
Þessi mynd er tekin 30. september 2006 í 2. leit fram á Flekkudal. Ljósm. úr einkasafni.

Tónskóli Þjóðkirkjunnar

Eftir fermingu fór Halldór í nokkra mánuði í Tónskóla Þjóðkirkjunnar þar sem hann lærði söng og söngstjórn undir leiðsögn Sigurðar Birkissonar skólastjóra. Tónfræði kenndi Þórarinn Jónsson tónskáld og organistinn Páll Kr. Pálsson kenndi honum á orgel. „Ég hefði ekkert farið í Tónskólann ef mér hefði ekki verið ýtt í þá átt,“ segir Halldór og lýsir því að bæði fjölskylda hans og séra Pétur sem þá var prestur í Hvammi hafi ýtt á hann að sækja þar skólavist. „Systkini mín og mamma spiluðu öll á fótstigið orgel heima. Ég þekkti nóturnar og var líka aðeins að fikta við að spila heima. Séra Pétur var mikill tónlistarmaður og stofnaði til að mynda kirkjukóra í að ég held öllum hreppum þar sem ekki höfðu verið starfandi kórar áður. Svo hann ýtti á að ég færi. Og mamma og pabbi vildu það auðvitað líka.“ Blaðamaður spyr því næst hvort Halldóri hafi fundist gaman að spila á orgel og þar af leiðandi verið ánægður með ákvörðunina. „Já, mér fannst það bara ágætt.“

Því næst sótti Halldór skóla á Hvanneyri og kláraði þar búfræðimenntun vorið 1956. Þá fór hann aftur um tíma í Tónskóla Þjóðkirkjunnar og lærði m.a. undir handleiðslu Mána Sigurjónssonar organista. Hann starfaði aðeins í Reykjavík samhliða námi og svo á vertíð í Grindavík. Á nýársdag 1957 spilaði Halldór svo í fyrsta sinn í messu í kirkjunni á Staðarfelli. „Af því að námið í Tónskólanum var ókeypis þá var gert ráð fyrir að viðkomandi myndi spila í kirkjunni,“ segir Halldór um hvernig það hafi komið til. Á sama tíma var í Staðarfellskirkju organisti sem vildi hætta og tók Halldór við af honum. Systir Halldórs hafði þá í nokkur ár spilað í kirkjunni á Staðarfelli á sumrin og hélt hún því áfram um sinn.

Vorið 1957 var Halldór því kominn aftur heim á Breiðabólsstað, hann fékk í sinn hlut helming jarðarinnar og sinnti búskapnum með foreldrum sínum. Næstu vetur spilaði hann í kirkjunni á Staðarfelli en var feginn að vera laus við það yfir sumarið þegar hvað mest var að gera í búskapnum. Þegar á leið fór svo að vanta organista í fleiri kirkjur og upp úr 1960 var Halldór einnig farinn að spila í Hvammskirkju og stöku sinnum á Skarði og í Dagverðarnesi.

Þegar Óla flutti á Fellsströndina

Breiðabólsstaður var myndarlegt fjárbú auk þess sem þar voru nautgripir og nokkrar mjólkurkýr þó ekki væri mjólkursala nema yfir sumarið. Halldór kynntist konu sinni Ólafíu Bjarneyju Ólafsdóttur þegar hún flutti ásamt móður sinni og stjúpföður að Staðarfelli á Fellsströnd, 1955. Þar aðstoðaði hún við búskap og gekk í húsmæðraskólann sem þá var. Árið 1959 fæddist svo frumburður þeirra hjóna, Sigrún Birna Halldórsdóttir. „Við kynntumst í raun undir eins og hún kemur í sveitina. Á þessum tíma var heilmikil starfsemi hjá ungmennafélaginu og það voru oft skemmtanir á Staðarfelli og mikið félagslíf, sérstaklega yfir sumarið þegar sveitirnar fylltust af fólki. Það voru til að mynda böll í samkomuhúsum í sýslunni flestar helgar að ég held.“

Börnin röðuðust niður hjá Halldóri og Ólafíu, sem alla jafnan er kölluð Óla. Þórður Karl fæddist 1960, Steinunn Helga 1961 og Ólafur Kjartan 1963. Þrettán árum seinna bættist fimmta barnið við, Inga Heiða.

*Öll fjölskyldan kom saman á Hraunsnefi á 80 ára afmæli Halldórs, 5. janúar 2018. Ljósm. úr einkasafni.*

Fylgir einum presti

Ekki skorti þeim Halldóri og Ólu því verkefnin en þau unnu saman í búskapnum. Allur húsakostur á jörðinni var endurnýjaður með tíð og tíma, fyrst reis nýtt fjós sem hýsti sjö kýr. Þá byggðu þau ný fjárhús, hlöðu, geymslu og íbúðarhús. Halldór hélt áfram að spila í messum í fyrrnefndum kirkjum með séra Ingibergi sem þá var prestur í Saurbæ. Þegar séra Ingiberg svo hætti var einungis einn starfandi prestur í allri Dalasýslu og fylgdi Halldór honum, hvert sem messað var. „Það er ómögulegt að spila nema hjá einum presti. Það messa flestallir á sömu dögum þannig ég fylgi einum presti.“

Aðspurður segist Halldór alltaf reyna að undirbúa sig áður en hann kemur fram í messu. „Mér líður illa ef það er ekki allt vel klárt fyrir fram en það er oft samvinnuverkefni milli mín og prestsins hvað er spilað í hverri messu.“ Halldór stjórnar einnig kirkjukórnum en eftir að það varð einn prestur í allri Dalabyggð er einn kirkjukór sem fer á milli. Kirkjukórinn æfir ekki reglulega en segir Halldór að það sé að lágmarki ein æfing fyrir hverja messu. Margir meðlimir kirkjukórsins hafi verið mjög lengi og kunni þetta listavel.

Þorrakórinn

Þorrakórinn kom fyrst fram á þorrablóti á Staðarfelli árið 1963. „Þetta er svo skrítið. Það gerast bara svona hlutir án þess að maður stefni beint að þeim,“ segir Halldór þegar blaðamaður nefnir Þorrakórinn. „Ég stefndi bara að því að verða bóndi en svo leiðir eitt af öðru. Þegar ég byrjaði að spila í kirkjunni 1957 þá æfði ég kirkjukórinn þar en svo þegar annað þorrablótið var haldið að Staðarfelli 1963 var ég beðinn um að æfa söng fyrir blótið. Þá var búið að sameina þorrablótið fyrir Fellsströnd og Klofningshrepp og uppistaðan í kórnum var fólkið úr þeim sveitum, sem flest var líka í kirkjukórnum en þó ekki allt. Síðan hefur Þorrakórinn sungið á hverju einasta þorrablóti og hefur þess á milli verið misjafnlega virkur,“ segir Halldór og heldur áfram. „Árið 1982 fórum við í fyrstu söngferðina með kórinn en þær voru svo farnar árlega í mörg ár og stundum voru fleiri en ein ferð á ári. Það var alltaf mjög gaman. Við fórum meðal annars til Færeyja og Grímseyjar og eru þær ferðir sérstaklega eftirminnilegar. Ég hef verið heppinn með það að í kringum mig hefur alltaf verið félagslynt fólk, mikið tónlistarfólk og líka hagyrðingar en það var til að mynda mikið ort í þessum ferðum, þar voru margir góðir hagyrðingar.“

Árið er 1993 og Þorrakórinn tekur lagið. Frá vinstri. Inga Heiða Halldórsdóttir, Halldór Þorgils Þórðarson, Guðrún Ingvarsdóttir, Sóley Einarsdóttir
og Erna Einarsdóttir. Ljósm. úr einkasafni Stóru-Tungu.

Í dag eru meðlimir kórsins á þriðja tug og segir Halldór svo hafa verið gegnum gangandi þann tíma sem kórinn hefur starfað, oft hafi meðlimir verið í kringum 20. Töluverðar mannabreytingar hafa þó verið á kórnum, enda var hann stofnaður fyrir 60 árum. Halldór er sá eini sem er í kórnum í dag sem hefur verið frá upphafi.

Nikkólína

Félögum úr harmonikufélaginu Nikkólínu var iðulega boðið með í söngferðir Þorrakórsins og spilaði Nikkólína þá fyrir dansi eftir söng kórsins. Kristján Ólafsson sem þá var kennari við Tónlistarskólann í Búðardal var fyrsti formaður Nikkólínu og mesti hvatamaður að stofnun hennar, að sögn Halldórs. Nikkólína spilar oft á hvers kyns viðburðum í Dalabyggð og töluvert samstarf hefur líka verið milli Nikkólínu og annarra harmonikufélaga á landinu. „Okkur hefur til dæmis verið boðið norður í Eyjafjörð og við höfum tekið á móti Eyfirðingum hingað. Það hefur líka verið samstarf við Rangeyinga, Borgfirðinga, Vestfirðinga, Þingeyinga og nú síðast við Húnvetninga. Síðustu ár hefur verið haldin sameiginleg skemmtun okkar og Húnvetninga á hverju vori á Laugarbakka. Við tókum líka þátt á Landsmóti harmonikuunnenda síðasta sumar í Stykkishólmi og æfðum mikið fyrir það en við höfum tekið þátt á öllum landsmótum frá 1984. Og það sem er líka hvað skemmtilegast er að þeir félagar sem eru brottfluttir koma samt og spila með okkur.“

Tónlistarskólinn í Búðardal

Tónlistarskólinn í Búðardal var stofnaður árið 1976 og kom Halldór strax þar inn sem stundakennari. Hann var síðan fastráðinn við skólann frá 1984 og tók við sem skólastjóri 1994. Árið 2011 hætti hann með öllu að kenna við skólann. Hann hafði þá verið stundakennari síðustu þrjú árin en hann hætti sem skólastjóri þegar hann varð sjötugur, árið 2008. Halldór kenndi á píanó, orgel og harmoniku, blokkflautu og trommur.

„Með blokkflautuna reyndi maður bara að vera einni æfingu á undan nemandanum,“ segir Halldór og brosir en hann hefur aldrei lagt blásturshljóðfæri fyrir sig. Honum fannst gaman að kenna en hafði þó ákveðnar efasemdir um sjálfan sig í kennarahlutverkinu. „Mér fannst leiðinlegt þegar nemendur hættu og hugsaði alltaf um af hverju þeir gerðu það. Ég var aldrei kærulaus hvað varðar kennsluna,“ segir Halldór sem notaði yfirleitt sumrin til endurmenntunar. Ýmist voru organistanámskeið eða tónlistarkennaranámskeið í boði á sumrin og reyndi hann að sækja þau til að halda sér við efnið. „Ég hefði þurft að læra meira og mér finnst að ég hefði þurft að læra sálfræði áður en ég byrjaði í kennslunni til að vita hvernig ég ætti að nálgast fólk og svona. Það er ábyggilega heilmikil sálfræði á bak við það. En ég kenndi mörgum sem voru alveg frábærir nemendur og ég hugsa oft um það hvað sumir náðu miklum árangri á stuttum tíma. Aðalmálið finnst mér vera að geta haft námið þannig að áhugi nemenda haldist. Ef nemandinn hefur ekki áhuga þá gengur vitaskuld ekki neitt. Sumum fannst til dæmis gaman í samspili og vakti það oft upp áhuga hjá nemendum til að læra meira.“

*Mikill áhugi var á harmonikunámi í Tónlistarskólanum í Búðardal árið 2008. Halldór er hér með hópi nemenda sinna. Ljósm. úr safni/bae*

Þegar kórinn syngur vel

Þar sem Halldóri var að sögn ýtt út í tónlistina kemst blaðamaður ekki hjá því að spyrja hvort honum finnist allt það sem hann fæst við skemmtilegt? „Já, mér finnst þetta allt bara mjög skemmtilegt. Nikkólína, kórinn og rollurnar,“ segir Halldór sem á enn tíu kindur heima á Breiðabólsstað og reynir að taka þátt þar í sauðburði o.þ.h. „Af hljóðfærunum finnst mér kannski harmonikkan skemmtilegust en hún verður frekar út undan því það er vesen að taka hana upp úr töskunni. Mér finnst gaman að spila allt sem ég get spilað og ekki síður finnst mér gaman að stjórna kórnum þegar hann syngur vel. Það er rosa gaman,“ segir Halldór og brosir. Hann bætir svo við eftir stutta kúnstpásu. „Í öllu þessu er líka svo gaman að þetta eru vinir manns sem eru með manni í þessum verkefnum. Og þetta er mjög skemmtilegt fólk.“

Þótt það sé skemmtilegt að koma fram og spila og syngja segist Halldór alltaf vera með smá hnút í maganum þegar að því kemur. Hann sé aldrei kærulaus enda kosti það töluverða einbeitingu að syngja og spila. „Ef maður fer allt í einu að hugsa um eitthvað annað þá er hætta á að maður spili feilnótu eða syngi vitlaust. En svo gerist það náttúrlega alltaf öðru hvoru. Það tekst ekkert alltaf allt eins og maður vill að það geri. Maður verður bara að gera sér grein fyrir því fyrir fram.“

Á leið á æfingu

Í mars 2021 fluttu Halldór og Óla á Dvalarheimilið Silfurtún í Búðardal. Þau höfðu þá búið í Búðardal í nokkur ár. Elsta dóttir þeirra, Sigrún Birna, býr nú á Breiðabólsstað ásamt manni sínum Vilhjálmi Baldri Bragasyni. Þar stjórna þau félagsbúi fjölskyldunnar og eru með sauðfé. Heilmikið félagslíf er á Silfurtúni og tekur Halldór þar virkan þátt. Hann spilar t.d. nær vikulega á harmonikku í matsalnum fyrir heimilisfólkið og með honum er iðulega Rikki í Gröf, sem spilar á trommur. Halldór er hress og segist ekki finna fyrir innilokun eða einangrun á dvalarheimilinu enda geti hann komið og farið eins og hann vill. Þá er hann einmitt á leið á kóræfingu síðar í dag á Staðarfelli.

Ákvarðanir

Hvað varðar framhald þeirra mörgu verkefna sem Halldór fæst við segist hann alltaf hafa átt erfitt með að taka ákvarðanir. Hann hafi í gegnum tíðina eytt ómældum tíma í að hugsa og vega og meta þegar eitt mælir með en annað á móti. „Það er einn af mínum mörgu göllumog ég finn að ég þarf að fara að minnka við mig smátt og smátt. En ég held áfram að spila með Nikkólínu og æfa Þorrakórinn á meðan hann vill það. Svo bara gerist eitthvað og maður tekur því sem að höndum ber í rólegheitum,“ segir Halldór að lokum og brosir með augunum.

Þetta er allt svo skemmtilegt