„Brattabrekka ófær“ – „Klettsháls ófær“ – “beðið með mokstur þar til veðri slotar.“ Þannig tilkynningar dynja á okkur þegar vetur konungur heilsar á venjubundinn hátt. Hafa þó verið mildir vetur undanfarin ár. Ég nefni þessa fjallvegi sérstaklega því ég og margir fleiri telja að þar hafi verið gerð mistök að bora ekki göng undir þessa fjallvegi. Þeir verða ætíð farartálmar og slysagildrur, þar til boruð verða göng undir þá. Það er því þyngra en tárum taki að Vegagerð ríkisins ætli að sýna þá þráhyggju að einblína á vegagerð um Teigsskóg og Hallsteinsnes í stað þess að velja leið D-2 sem er skynsamasta leiðin á allan hátt og mun duga byggðinni best til framtíðar. Auk þessa er hægt að breyta veginum um Ódrjúgsháls og byggja einfaldan vegskála. Það er furðulegt að ekki hafi fyrir löngu verið ráðist í að breyta 60 ára gömlum ýtuslóða á Ódrjúgshálsi til betri vegar með nýrri tækni og stórvirkum vinnuvélum. Eða bora undir hann! Auk þess hefði átt að sleppa veglagningu út á Skálanes og bora göng frá Gufudal að Galtará. En það er önnur saga sem hefði betur verið tekin til skoðunar.

Nokkurs sinnuleysis hefur orðið vart með fyrirhugaða leið Þ-H og eins og fólki finnist að nú hafi verið „saumaður silkipoki úr svínseyranu“ að búið sé að finna einhverja töfralausn sem hægt sé að ryðjast með gegnum skóginn. Því er rétt að tæpa á nokkrum fréttum og staðreyndum um framkvæmdina, tekið af vef Reykhólahrepps (innskot greinarhöfundar eru innan gæsalappa).

Árið 2000 mynduðu sveitarfélögin í Barðastrandarsýslu og Dalasýslu (Vesturbyggð, Tálknafjarðarhreppur, Reykhólahreppur, Dalabyggð og Saurbæjarhreppur) samstarfshóp til að vinna að sameiginlegum hagsmunamálum þeirra er snerta vegagerð. Hópurinn sendi „Ákall til samgönguráðherra og Alþingis. Vestfjarðavegur, lífæð byggðanna í Barðastrandarsýslu og Dalasýslu“. Þar kemur fram að þeir búast ekki við að vegur út Hallsteinsnes og yfir firði komist í gegnum umhverfismat og taka sérstaklega fram að mikið sé til þess vinnandi að koma í veg fyrir slíka mannvirkjagerð:

 

„Frá árinu 2000 hefur fátt breyst annað en það að tækni við jarðgangnagerð hefur fleygt fram og reynsla komin við íslenskar aðstæður. Það væri fróðlegt að taka saman þann kostnað sem hefur verið af snjómokstri og vandræðum á Klettshálsi miðað við ef göng hefðu verið grafin undir hann. Helstu rök fyrir því að bora ekki göng undir Hjallaháls, sé kostnaðurinn. En hver er hinn raunverulegi kostnaður þegar upp er staðið? Viðhald, snjómokstur, slys, í veðuraðstæðum sem fylgja því að fara um nes. En er ekki aurinn til staðar?  Á ekki svæðið „mikið inni“ eftir áratuga svelti og sinnuleysi?  Skorti Vegagerð ríkisins fé, ætti að vera í lófa lagið að láta nú allan aurinn sem er innheimtur af bensíngjaldi og öðrum sköttum á bíleigendur renna til vegagerðar. Sá kostnaður sem munar, (um 4 milljarðar króna) verða fljótur að vinnast upp í minna viðhaldi, snjómokstri og öruggari vegi.

 

Í umsögn hreppsnefndar Reykhólahrepps frá 22. október 1999 um drög að verndaráætlun Breiðafjarðar segir: „Rekstur verksmiðjunnar [þ.e. Þörungaverksmiðjunnar] byggir alfarið á því að strandlengja Breiðafjarðar, þar með talið eyjar og sker haldist hrein og verði ekki spillt frá því sem nú er.“ „Skal hér tekið undir þau sjónarmið að verndun svæðisins verði fólgin í varðveislu fágætra minja, náttúrulegs umhverfis, sérstaklega margbreytilegu dýralífi og öðrum sérkennum Breiðafjarðar.“

 

Og þetta er haft eftir öðrum fylgismanni vegarlagningar á þessu svæði í grein í Mbl. 29. ágúst 2007: „Að sjálfsögðu hafnaði Skipulagsstofnun þeirri leið sem Vegagerðin lagði til, um miðjan þéttasta skóginn. Jónína Bjartmars skar svo á hnútinn og heimilaði lagningu vegar með skilyrðum. En í stað þess að fara fjöruleiðina mun ætlunin vera að leggja veginn í 60-70 m hæð yfir sjávarmáli með fjallsrótumum mjög snjóþungt svæði. Símastaurar voru þar nærri í kafi í snjóþungum árum.“

 

Í matsskýrslu Vegagerðarinnar stendur m.a. þetta: Verði þessi leið fyrir valinu raskast heildstætt, nánast ósnortið land frá Þórisstöðum að Hallsteinsnesi, auk þverunar Djúpa- og Gufufjarða. Þó að vegagerðin sjálf raski aðeins hluta skógarins, gerir lögun hans það að verkum að nánast allur skógurinn verður fyrir áhrifum af framkvæmdinni. Skógurinn er víðast 200-500 m breiður og því mun vegstæði um hann endilangan og opnun námusvæða einnig hafa veruleg áhrif á það sem eftir stendur. Fimm af sex námusvæðum eru jafnframt klettaranar sem mynda skjól fyrir skóginn þar sem hann er vöxtulegastur.

 

„Þarna ber að staldra við. Hafa lesendur og þeir sem vilja skilyrðislaust veg um skóginn kynnt sér fjölda náma og staðsetningu þeirra. Og síðast en ekki síst þarf eflaust að opna fleiri námur en ætlað er í ljósi sögunnar. Þarna verða svöðusár um allar trissur. Rúmlega 40 hugsanlegar námur eru merktar á teikningum.

 

Í gróðurskýrslunni sem fylgdi umhverfismatsskýrslu Vegagerðarinnar stendur þetta: „Þetta er eina stóra skóglendið [þ.e. í A-Barð] sem snýr í suður og eitt af tveimur sem er á utanverðum nesjum. Hitt er á Vattarnesi, þar sem vegur fer um nú þegar og þar er nokkur sumarhúsabyggð. Samkvæmt ofannefndri birkiskógakönnun er nú aðeins ríflega 1% landsins vaxið birkiskógi og er þar um að ræða misþétta og misstóra skógarteiga. Mjög fá af þessum svæðum eru vaxin svo þéttum skógi og svo ósnortin af mönnum og búsmala sem þessi skógur…“ „Við skoðun vakti mesta athygli hve þéttur en jafnframt fjölbreyttur skógurinn er…“  „Verndargildi lýtur annars vegar að því að hér hefur skógurinn verið mjög lengi og því er um að ræða heildstætt þróað vistkerfi og hins vegar því erfðaefni sem þarna er að finna. Hugsanlega hefur orðið einhver aðgreining á erfðaefni eftir aðstæðum þannig að mikilvægt er að vernda samfelld svæði þar sem aðstæður eru misjafnar.“

 

Umsögn Umhverfisstofnunar

Umhverfisstofnun er afar ítarleg og bendir hún á að vegagerð eftir leið B hafi mikið rask í för með sér og veruleg neikvæð umhverfisáhrif. Vegagerð um Teigsskóg muni hafa áhrif á nánast allan skóginn, þegar tekið er tillit til áhrifa sem verða vegna efnisvinnslu og slóðagerðar. Niðurstaðan varðandi leið B er þessi: „Leið B mun eyðileggja Teigsskóg í núverandi mynd, óháð því hvaða útfærsla á leiðinni verður valin, og arnarsetur við Djúpafjörð, auk þess sem leiðin mun hafa mikil áhrif á landslag. Óvissa ríkir um áhrif þverana á sjávarfitjar og leirur. Umhverfisstofnun telur að leið B muni hafa í för með sér umtalsverð umhverfisáhrif á birkiskóga, erni, votlendi, strendur, lífríki, landslagsheildir og jarðmyndanir og er hún að áliti Umhverfisstofnunar einnig í andstöðu við markmið laga um vernd Breiðafjarðar vegna áhrifa á lífríki, landslag og jarðmyndanir. Umhverfisstofnun telur að leið B sé ekki í samræmi við þær forsendur fyrir vali leiðar sem voru leiðarljós samkvæmt matsskýrslu, að reynt yrði að sneiða fram hjá þeim svæðum sem talin eru lífríkinu mikilvægust.“

 

„Umhverfisstofnun telur að Teigsskógur hafi mikið verndargildi og að það rask á skóginum sem verður vegna fyrirhugaðrar vegagerðar sé með öllu óásættanlegt. Slíkt er enn fremur niðurstaðan í skýrslu Náttúrustofu Vestfjarða um gróður. Í því sambandi skiptir ekki máli hvaða veglína verður fyrir valinu þar sem einstök svæði innan skógarins eru líklega mjög misjöfn í svona fjölbreyttu landslagi þar sem skiptast á skýldir, rakir bollar og opin holt.“

 

Svör Vegagerðarinnar við umsögn Umhverfisstofnunar eru í tveimur bréfum. Í öðru bréfinu er fjallað um gróður og kemur þetta fram: „Sett hefur verið fram sú kenning að þau tré sem standa í skóglendum eins og Teigsskógi séu teinungar af aldagömlum rótum, þó að einstaka stofnar séu ekki nema hundrað ára gamlir. Þetta er ekki vitað, en ef rétt er, hlýtur það að auka verndargildi svæðisins. Þrátt fyrir það hversu mikið hefur tapast af birkiskógum landsins er enn gengið á þá og ekki einbert að það litla sem eftir er njóti sérstakrar verndar, samanber framlagða leið B í þeirri framkvæmd sem hér er til umræðu. Því ber að fagna þeirri stefnumörkun sem fram kemur í Velferð til framtíðar: Sjálfbær þróun í íslensku samfélagi um að: „Áhersla verði lögð á þær vistgerðir sem hefur verið raskað hvað mest á grunni vinnu við að skilgreina og kortleggja vistgerðir á Íslandi. Forgangsmál í því sambandi eru m.a. votlendi og birkiskógar“

 

Skipulagsstofnun bað Umhverfisstofnun um frekara álit á verndargildi Teigsskógar annars vegar og framkvæmdina í heild hins vegar. Umhverfisstofnun svaraði í tveimur bréfum (bæði dags. 30.1.2006). Vegagerðin tekur sérstaklega fram í bréfi til Skipulagsstofnunar (dags. 6.2.2006) að hún geri ekki athugasemdir við umsögn Umhverfisstofnunar á verndargildi Teigsskógar.

 

Niðurlag

Þetta er slæmur kostur að velja leið þ-H. Slæmur á tvennan hátt.

1. Það má teljast furðulegt að eftir að hafa verið flengd í hæstarétti skuli vegagerðin þráast við og ætla að ryðjast út um nes og eyðileggja Teigsskóg, búa til enn eitt verkfræðiklúðrið og snjóagildru. Því miður með fulltingi einhverra heimamanna, oftar en ekki embættismanna sem koma og fara. Eins og segir í skýrslu umhverfisstofnunar: „Leið B mun eyðileggja Teigsskóg í núverandi mynd.“ Ég hvet forsvarsmenn Vegagerðarinnar til að snúa af villu síns vegar og velja þá leið sem mun verða landi og þjóð til heilla.

 

2. Vegagerðin leggur krók á leið sína. Jarðgöng eru langbesti og ódýrasti kosturinn þegar allt er reiknað. Vönduð vegagerð er jú markmiðið. Það er skammgóður vermir að spara aurinn en kasta krónunni. Hvað skyldi kostnaðurinn vera kominn hátt í krónum talið við alla þessa endurhönnun, aðkeypta vinnu og lögfræðikostnað? Væri ekki rétt að láta náttúruna njóta vafans og landeigendur að njóta eignaréttarins. Og síðast en ekki síst þá er ekki hægt að meta vernduð svæði eins og Teigsskóg til fjár. Með hverju árinu sem líður kemur betur og betur í ljós hve ósnortin svæði eru dýrmæt. Það er einfaldlega hlutverk þessarar kynslóðar að skila Teigskógi betri til þeirrar næstu. Það sem eyðilagt er í umhverfinu fæst ekki bætt. Aldrei.

 

Ég hvet varðmenn Teigsskógar og vandaðrar vegagerðar að senda skriflegar athugasemdir til Skipulagsstofnunar fyrir 8. desember 2016.

 

Skrifað um veturnætur 2016.

Stefán Skafti Steinólfsson.

Höfundur er Breiðfirðingur.