Skólar landsins hafa nú opnað dyr sínar að nýju eftir sumarhlé. Umræða um skóla- og menntamál er því mikil um þessar mundir og það er eðlilegt því þetta er málefni sem snertir okkur öll, hvar sem við búum á landinu. Rætt er um gildi skólastarfsins, lengd og fyrirkomulag, innihald og gæði menntunar og ófullnægjandi kjör kennara, kostnað nemenda og líðan þeirra í skólanum svo fátt eitt sé nefnt. Námslán, námsaðstoð og viðmót gagnvart námi er einn angi umræðunnar.

Það er tæplega ágreiningur um að aukin þekking og menntun í hvaða mynd sem er leiði til víðsýni og umburðarlyndis, efli og bæti samfélög. Á Íslandi hafa viðhorfin til fyrirgreiðslu við námsfólk þróast með öðrum hætti en í nágrannalöndum.  Síðasta aldarfjórðunginn hefur löggjafinn horft á fjárhagslega námsaðstoð í meginatriðum sem hefðbundin lán sem greiðast skuli til baka að fullu, verðtryggð.  Ég heyrði nýlegt og raunverulegt dæmi um einstakling sem innir af hendi um 660 þúsund króna heildargreiðslur af námsláni sínu á þessu ári eftir 21 ár í námslánagreiðslum og enn standa eftir tæplega 8 milljónir króna. Ef þessum einstaklingi endist aldur og greiðslugeta, þá lýkur hann námsláagreiðslum þegar hann nær áttræðisaldri, 13 árum eftir almenna eftirlaunatöku.  Að þessu leyti skiljum við Íslendingar okkur algjörlega frá öðrum Norðurlöndum. Þetta er til vansa fyrir þjóð sem byggir æ meira á þekkingarleit og menntun og á þar allt undir ekki síður en önnur lönd.

Samfylkingin hefur ítrekað lagt fram frumvarp til laga um sanngjarnar lagfæringar á núverandi lögum um námslán, síðast á nýliðnu þingi.  Þær lúta að tveimur þáttum. Annars vegar, að skuldbindingar ábyrgðarmanna á eldri lánum falli niður þegar viðkomandi nær 67 ára aldri eða við fráfall hans. Dæmi eru um það í núgildandi lögum að háaldrað fólk og/eða aðstandendur verði fyrir verulegum búsifjum vegna ábyrgða. Ákvæðin ganga út yfir gröf og dauða og afkomendur standa jafnvel andspænis óvæntum og óréttlátum skuldbindingum.  Hin breytingin er sú að námslán falli niður á því ári sem skuldari nær 67 ára aldri. Með því er verið að nálgast viðmót Norðurlandaþjóðanna þar sem endurgreiðslutíminn er mun styttri eða jafnan um 15 – 20 ár.  Þar eru reyndar styrkir verulegur hluti námsaðstoðarinnar.

Í fyrravor var lagt fyrir Alþingi frumvarp um námslán og námsstyrki sem ekki náði fram að ganga þar sem ágreiningur var um mikilvæg atriði. Efnislega hneig þó frumvarpið í þá átt sem ásættanlegt getur talist en verulega galla þarf að sníða burt.  Ef hin dáðlausa ríkisstjórn sem nú situr við völd hugsar sér ekki til hreyfings varðandi ný lög um námslán og námsstyrki strax á næsta þingi mun Samfylkingin endurflytja frumvarp sitt enn einu sinni í þeirri viðleitni að knýja fram sanngjarna réttarbót fyrir námsfólk og ábyrgðarmenn eldri lána.

 

Guðjón S. Brjánsson, alþingismaður